Glöynnod Gwych y Gogarth

Braidd yn annisgwyl oedd cael fy hun ar y Gogarth ar ôl cychwyn am Gyffordd Llandudno i nôl un o’r genod o’r trên. Bu’n crwydro’r cyfandir yn ddi-drafferth ers mis ond roedd trafferthion ar reilffyrdd yr ynysoedd yma yn golygu fod cryn oriau nes y byddai’n cyrraedd, felly be gwell i ladd amser na mynd am dro!

Bu’n flynyddoedd ers i mi fod yng Ngerddi Haulfre, ond mae’n deg dweud nad ydyn nhw’n edrych cystal y dyddiau yma, a’r rhan fwyaf o’r terasau hanesyddol heb gael unrhyw ofal garddwr ers tro. Yn ôl yr arwydd wrth y fynedfa, Lloyd George agorodd y gerddi yma pan brynwyd nhw ar gyfer pobl Llandudno ym 1929 ac mi fues i’n pendroni tybed oes gan y trigolion gynlluniau i adfer rhywfaint ar yr hen ogoniant i ddathlu canrif ymhen pedair blynedd? 

Boed felly neu beidio, ymlaen a fi dow-dow ar i fyny trwy’r coed. Dilyn fy nhrwyn nes dod allan i’r tir agored a phen y llwybr igam-ogam o Benmorfa. I’r rhai sy’n dringo’r llwybr serth hwn o’r traeth, mae’r fainc bren yn fan hyn yn fendith dwi’n siwr, a ‘dw innau’n gwerthfawrogi cyfle i eistedd yn llygad yr haul, a mwynhau’r olygfa wych dros aber Afon Conwy a draw at Ynys Môn. 

O fanno, mae rhwydwaith o lwybrau troed ar lethrau Pen y Ffridd. Mae modd mynd at Ffynnon Gogarth, a Ffynnon Llygaid ar Lwybr y Mynach, ond dwi’n troi i ddringo’r creigiau, gan oedi i dynnu lluniau rhai o blanhigion y calchfaen. Teim gwyllt (wild thyme), y grogedau (dropwort), a’r cor-rosyn cyffredin (common rock-rose), tra bod brain coesgoch (chough) yn chwibanu uwch ben wrth hwylio ar y gwynt.

Lle gwych ydi’r Gogarth am löynnod byw hefyd, a’r llethrau sy’n wynebu’r de yn arbennig o gyfoethog. Mae rhai o’r pili palas sydd yma yn is-rywogaeth prin, wedi addasu i amodau’r glaswelltir calchog, i gymharu efo’u cefndryd mwy cyffredin ar diroedd asidig y rhan fwyaf o’r gogledd. Mae’r glesyn serennog (silver-studded blue) yn gwibio o flodyn i flodyn o nghwmpas i, rhai yn ymrafael a’u gilydd wrth baru, a’u lliw glas yn hardd i’w ryfeddu. Yn llai eu maint na’r glesyn serennog sydd i’w weld ar safleoedd eraill, a dim ond pan maen nhw’n glanio mae’n bosib gweld y smotiau glas nodweddiadol o dan eu hadennydd. Un arall sy’n fwy mewn mannau eraill ydi’r gweirlöyn llwyd (grayling), sydd -mae’n rhaid cyfaddef- tipyn llai trawiadol ei liwiau na’r gleision, ond yn werth ei weld serch hynny, gan fod eu niferoedd wedi dirywio’n ddychrynllyd, fel llawer un arall yn anffodus.

Er bod glöynnod byw yn enwocach am eu lliwiau, gwyfyn -moth- gododd y cynnwrf mwyaf: Efo’i liw gwyrdd metalig yn pefrio yn yr haul, lwc pur oedd iddo lanio ar fy esgid, ac roedd yn ddigon bonheddig i oedi’n hir i mi dynnu nifer o luniau. Un o’r ‘coedwyr’ oedd o, y coediwr bach efallai (cistus forester moth), efo’r cor-rosyn, bwyd ei lindys, mor doreithiog yno. Gwaetha’r modd, doedd dim un o’r lluniau yn dda iawn; ond ta waeth am hynny, roeddwn wedi gwirioni i’w weld!

Roeddwn rhwng dau feddwl ymweld â Gwarchodfa Natur Genedlaethol Maes y Facrell, ond ymlaen a fi am y copa dros grib Chwarel Esgob, gan addo dod ‘nôl i fanno eto. Ac o brysurdeb y copa, ar fy mhen i lawr i Bant yr Eglwys i blethu trwy’r fynwent yn bysnesu ar y cerrig beddi; a chael 5 munud o gysgod o’r haul yn Eglwys Sant Tudno. O giât yr eglwys dwi’n dilyn y llwybr cyhoeddus lle mae terfynnau caeau fferm Penmynydd Isa yn llawn o flodau ysgawen (elder) a’r aer yn dew o’u persawr melys hyfryd.

Wrth ddod i fynydd Gorsedd Uchaf mae’r cynefin yn fwy o rostir, efo grug ac eithin, nes cyrraedd Pen y Bwlch, ac ar ôl edmygu’r olygfa dros Rhiwledyn ar hyd arfordir y gogledd am ennyd, anelu am i lawr heibio’r llethr sgïo, i Erddi’r Fach. Dyma ardd gyhoeddus sydd yn mwynhau gwell sylw a chynhaliaeth na man cychwyn y daith, ac yn lecyn braf iawn i ddiogi ar faen llog cylch yr orsedd, a chôr o nicos (goldfinch) yn cyd-ganu yn y coed palmwydd nad drwg o beth ydi gorfod lladd amser yn annisgwyl weithiau!

Os oes gennych ddiddordeb, mae Siôn Dafis, warden Parc Gwledig y Gogarth, yn arwain cyfres o weithgareddau, gan gynnwys chwilio am wyfynnod prin am 1 ddydd Sadwrn yma; hyfforddiant monitro glöynnod yng Ngorffennaf, a thaith chwilod yn Awst. Chwiliwch am ‘Creaduriaid Cudd y Creuddyn’ ar y we am fanylion.

Cofiwch y medrwch gyfrannu at arolwg blynyddol gwerthfawr iawn ‘Cyfrifiad Mawr y Glöynnod’ rhwng 18fed Gorffennaf a’r 10fed Awst. Fedr o ddim bod yn haws: lawrlwytho siart adnabod o wefan Big Butterfly Count; dewis lleoliad; gwylio a chyfri am chwarter awr a chofnodi’r canlyniadau ar y wefan neu ap arbennig. 
- - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Cynefin Yr Herald Cymraeg (Daily Post), 26 Mehefin 2025

Ar Bererindod i Langelynnin

Rydw i wedi bod eisiau mynd i weld Eglwys Llangelynnin ers blynyddoedd, a gan fod y bobol tywydd wedi gaddo chydig o haul dros benwythnos y Pasg, a finna angen danfon y fechan i ddal trên yng Nghyffordd Llandudno ben bore Sadwrn, dyma drefnu taith fach.

Parcio ar gyrion Coed Parc Mawr, un o safleoedd Coed Cadw ger pentref Henryd, Dyffryn Conwy, a chael croeso braf gan gôr o adar yn canu, a dau neu dri ceiliog siff-saff, yn ôl yng Nghymru ar ôl taith hir o’r Affrig ymysg yr amlycaf ohonyn nhw. Dyma warchodfa sy’n werth ymweld â hi, hyd yn oed os nad ydych eisiau dringo allan ohoni tua’r eglwys a mynydd Tal-y-fan uwchben. Mae rhwydwaith o lwybrau trwy’r coed, a gwybodaeth ar yr arwydd ger y fynedfa am eu hyd a pha mor serth ydyn nhw ac ati. 

Ar ddiwedd Mawrth roedd ardaloedd o lawr y goedwig yn garped trwchus o ddail craf y geifr (neu garlleg gwyllt), ac mewn ambell le llygad Ebrill, briallu a blodyn y gwynt. Dros fy ysgwydd dwi’n clywed gwich cyfarwydd ac yn troi i wylio dringwr bach yn hel ei fol ar fonyn hen dderwen. Un o adar preswyl coedwigoedd Cymru ydi hwn, yma trwy’r flwyddyn efo ni, yn dilyn llwybr droellog i fyny boncyff yn chwilio am bryfetach yn y rhisgl. O gyrraedd y brig mae’n hedfan i waelod y goeden nesa a dechrau eto- crafangau mawr ei draed a’i big hir cam yn edrych yn ddigri braidd, fel petaen nhw’n wedi eu benthyg gan adar eraill. 

Wrth imi fwrw ymlaen daw’n amlwg fod llawer o waith ar y gweill yma i deneuo’r hen goed conwydd ar y safle a’i hadfer yn araf bach i fod yn goedwig llydanddail unwaith eto. Lle mae’r haul yn dod trwy’r canopi, mae’r goedwig yn ferw o gacwn a gwenyn a phryfaid, a’r mwyaf diddorol o’r rhain y tro hwn ydi’r wenynbryf, neu’r bee-fly. Fel pelen o fflyff, efo’i dafod hirsyth allan yn barhaol o’i flaen, mae’n edrych yn ‘ciwt’ iawn, ond mae ganddo ochr dywyll i’w fywyd hefyd! Mae’r wenynbryf benywaidd yn hofran ger mynedfa nyth gwenynen durio (mining bee) ac yn fflicio’i hwyau i mewn. Ar ôl deor mae’r larfau yn bwyta wyau ac epil y wenynen.

Wrth gyrraedd llwybr y plwyfolion rhaid troi tua’r mynydd ac allan o gysgod y coed, rhwng dwy wal gerrig drawiadol. Dwi’n cael cwmni dryw bach sy’n dweud y drefn am imi dorri ar ei heddwch, a bwncath yn mewian uwchben. Mae’r rhan yma o’r llwybr ar Daith Pererin Gogledd Cymru o Dreffynnon i Enlli, a chyd-ddigwyddiad oedd imi weld pennod gyntaf cyfres y BBC ‘Pilgrimage’ ar ôl cyrraedd adref y diwrnod hwnnw, efo criw o selebs (medden nhw) yn ymweld â Llangelynnin.  

Daw’r eglwys i’r golwg ac mae’n werth pob eiliad o ddringo i gyrraedd lle mor arbennig. Trwy lwc, does neb arall yma a hyfryd ydi cael oedi i fwynhau’r awyrgylch am ennyd a gwerthfawrogi’r olygfa, cyn crwydro’r fynwent hynafol ac eistedd ar y fainc garreg ar lan Ffynnon Celynnin. Yn y 12fed ganrif adeiladwyd yr eglwys sydd yma heddiw ond mae siap y fynwent yn awgrymu fod y safle’n bwysig hyd yn oed cyn y 6ed ganrif pan ymsefydlodd Celynnin yma. Mae’r tirlun yma’n frith o olion archeolegol: yn fryn-gaerau a chromlechi, cytiau crwn a meini hirion lle bynnag yr edrychwch, a dwi yn fy elfen!

Ar ôl bysnesu tu mewn i’r eglwys, dwi’n dilyn y llwybr heibio Craig Celynnin, gan fwynhau cân clochdar y cerrig o lwyn eithin, a chorhedydd y waun yn trydar wrth barasiwtio o’r awyr las uwchben. O gyrraedd siambr gladdu a bryn-gaer Caer Bach gallwn weld ymhell i fyny Dyffryn Conwy rwan yn ogystal ag allan i’r môr. 

Mae’r Carneddau dal dan eira, ac wrth i’r haul fynd dan gwmwl mae’r gwynt yn fy atgoffa fod angen côt a het o hyd, er i’r haul blesio dros dro. Daeth amser i droi am yn ôl, ond mae digon o reswm i ddod y ffordd hyn i grwydro eto’n fuan.

siff-saff            chiffchaff            
craf y geifr        ramsons/wild garlic    
llygad Ebrill        lesser celandine        
briallu            primrose
blodyn y gwynt        wood anemone

dringwr bach        treecreeper
gwenynbryf        bee-fly
clochdar y cerrig    stonechat
corhedydd y waun    meadow pipit
- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),4ydd Ebrill 2024. (*Dan y bennawd 'Man Pererindod')

Dringhedydd

Rhyngthoch chi a fi, nid clematis ydi fy hoff blanhigion yn y byd. Taswn i'n cael ffordd fy hun, kiwis bach fyswn i'n eu tyfu yn eu lle nhw (hardy kiwi, Actinidia).

Ond dwi ddim yn garddio ar fy mhen fy hun (a diolch am hynny: yn y rhannu mae'r pleser siwr iawn)  felly mae'n rhaid cyfaddawdu efo cynnwys yr ardd, fel ym mhob maes arall o fywyd!

Mae pedwar clematis yn tyfu yma, ac mae un ohonyn nhw yn wirioneddol wych pan mae ar ei gorau.

Ar y gronglwyd wrth ddrws cefn y tŷ mae Marjorie yn tyfu. A son am dyfu! Un o'r montanas ydi hon felly'n medru tyfu'n aruthrol o fawr. Heb docio go egr bob blwyddyn, mi fysa hon yn ymledu trwy erddi'r stryd gyfa, a thu hwnt. Yn ôl y llyfrau, clematis grŵp 1 ydi Marjorie, ond erbyn hyn, tydan ni'n talu dim sylw i'r 'rheolau' ar sut i docio'r 4 sydd yma, dim ond gwneud fel mynnon i gadw trefn!

Mae'r blodau yn lled-ddwbl ac felly yn da i ddim am ddenu pryfaid a gwenyn at baill a neithdar. Sy'n drueni braidd, gan fod miloedd o flodau ar Marj ym mis Mai a Mehefin. Yn llygad yr haul, mae'r blodau yn syfrdanol o hardd, felly mae hon yn haeddu ei lle.

Fel Marjorie, dwi wedi son ar y blog 'ma am Madame Julia Correvon unwaith o'r blaen. Dyma'r ail glematis: un o'r viticellas y tro hwn (grŵp 3) ac mae hon yn hardd iawn hefyd chwarae teg. Y clematis yma sy'n bennaf gyfrifol ein bod yn anwybyddu'r rheolau tocio, am ei bod hi'n gyndyn iawn iawn i ddringo talcen y cwt os ydym yn torri'n ôl yn galed fel yr argymellir.

Na, mae hon wedi cael blynyddoedd heb docio caled erbyn hyn, ac yn mwynhau ei lle o'r diwedd. Gorffennaf a hanner cyntaf Awst ydi amser hon i ddisgleirio, wedyn mae'n tueddu i fagu chydig o lwydni ar y dail a'r petalau.

Yn wahanol i Marj, mae'r cacwn a'r gwenyn a'r pryfed hofran yn medru cyrraedd y paill a'r neithdar ym mlodau hon, ac mae hynny'n plesio!

 

Enw merch sydd gan y drydedd clematis hefyd: Mrs Cholmondeley, sydd yn hybrid efo blodau mawr glas golau. Does yr un o'r ddau ohonom ni'n arbennig o hoff o flodau mawr ffansi, ond mae lliw hyfryd ar flodau hon, ac roedd hi'n rhad iawn yn un o archfarchnadoedd yr ardal. 

 

Mae hon yn tyfu ar fwa dur a wnaed i ni gan y gof lleol, dros lwybr wrth y cwt coed tân, ac yn blodeuo ddwy waith, gan roi tymor gweddol hir o flodau. Ond nodwedd mwyaf deniadol hon -i mi- ydi'r pennau hadau trawiadol.

Yr olaf o'r clematis sydd acw, ydi'r mwyaf newydd hefyd. Clematis x triternata Rubromarginata.

Yn blodeuo'n hwyr, efo blodau mân, plannwyd hon i un ochr o'r gronglwyd, i gyd-dyfu (efo gwyddfid) trwy'r Clematis Marjorie, ar ôl i honno orffen bob blwyddyn. Yma ers dechrau haf eleni, dim ond dwylath mae hi wedi tyfu hyd yma, ond mi fyddwn yn plethu'r tyfiant bob blwyddyn ar hyd blaen y ffrâm.  Agorodd y blodyn cyntaf ar y 12fed o Awst, ac mae'n dal i flodeuo heddiw.

 Dwi wrth fy modd efo'r dail a'r blodau bychain, ond amser a ddengys a fydd hi'n haeddu ei lle yn barhaol yma. 

[Mwy am Marj]

Gweddi Wladgarol

Cyfres o gardiau post hwyr o'r Ariannin.

Dwi heb dywyllu gwasanaeth capel ers blynyddoedd, ond tra yn Esquel mi gawson ni wahoddiad i ymuno efo nhw yng ngwasanaeth Seion.

Bach oedd y gynulleidfa, ond roedd y gwasanaeth yn un hyfryd a hithau'n Sul y Mamau yn yr Ariannin. Emyr -un o'r swyddogion datblygu o Gymru- oedd yn arwain, ac mi ddarllenodd englyn hyfryd, a'i linell ola'n fy nharo wrth i mi feddwl am fy mam i, a mam y plant acw, filoedd o filltiroedd i ffwrdd.

'A lle bu hon, mae gwell byd.'

Er braidd yn nerfus am fynd o'n i'n falch ein bod wedi derbyn. Ac os dwi'n onest, mi wnes i fwynhau'r canu hefyd! Emynau fel Gweddi Wladgarol: 'Cofia'n gwlad, Benllywydd tirion'; a Gwahoddiad ac ati.

Roedd pawb yn hynod groesawgar, ac mi gawson ni awr neu ddwy o sgwrsio difyr iawn dros de bach yn y festri efo pawb wedyn.

Bryn y Groes o Esquel

Y bore hwnnw, roedden ni wedi dringo i ben Cerro la Cruz -Bryn y Groes- craig sy'n sefyll yn geidwad dros y dref, ac wedi tynnu sylw ers inni gyrraedd, fel rhywle i anelu amdano.

Rhaid cerdded trwy gyrion y dre' i ddechrau; strydoedd blêr o dai bach di-gynllun a chytiau chwit-chwat o bren a theiars a phlastig. Mae perchennog ambell un yn sefyll yn y drws yn gwylio'r gringos diarth: rhai'n ymateb i'n "bon día" ni; eraill ddim, a chŵn diarth yn rhuthro atom yn gobeithio cael sylw neu fwyd.

Dringo wedyn yn igam-ogam trwy blanhigfa o goed pîn a'r llethrau'n llawn adar mân yn canu, fel côr y wawr ym mis Mai adra. Mae'r Loica -y 'robin goch' fel mae'r gwladfawyr yn ei alw, yn syfrdanol o hardd efo'i frest yn goch fel fan bost; mae'n clwydo ar lwyn isel gan ganu fel eos heb falio dim ein bod ni yno ddegllath o'i flaen.

Esquel o Fryn y Groes!

Does dim enaid byw arall allan ar y mynydd, a does ryfedd; mae yna wynt main yn chwipio'r copa, ac mae'n rhy oer o lawer i gael ein brechdan yno, felly'n ôl a ni i lawr trwy'r coed. Mi gymrodd llai o amser i ddringo nag oedd rhywun wedi'n cynghori, felly mae amser i chwilota a thynnu lluniau rhai o'r planhigion ar y ffordd i lawr.

Blodau fel y seren fach, estrellita yn lleol (Tristagma patagonicum) a'i betalau cul gwyn, yn blodeuo ar bridd noeth y tir uchel lle mae'r eira'n meirioli yn y gwanwyn. Mae tegeirian melyn hardd iawn yma hefyd, a dwi angen mynd i fodio llyfrau i'w nabod ar ôl cyrraedd adra. Un arall sy'n dechrau blodeuo rŵan ydi'r llwyni calaffate (Berberis microphylla), ac er 'mod i'n rhy fuan i hel yr aeron duon, dwi wedi llwyddo i brynu pot o'r jam, ac mae'n werth ei gael!

Diwrnod arbennig arall, mewn gwlad arbennig.
------------------------

[Cerdyn post hwyr o'r Ariannin. #6. PW 21 Hydref 2018]

Y cerdyn post cynta'

Mae'r gwynt yn oer oddi ar y llyn

Profiad difyr oedd eistedd yn ffenast yr awyren i hedfan i ymylon gorllewinol yr Ariannin.

Roedd y brifddinas yn ymestyn hyd y gwelwn am gyfnod; wedyn croesi gwastatir anferthol y pampa, a miloedd o aceri -oedd yn amlwg yn hen dir corsiog a delta afon oedd wedi'u draenio i'w hamaethu.

Er hyn, roedd dal yn frith o lynnoedd a phyllau dirifedi yn disgleirio fel ceiniogau newydd trwy'r tirlun. Rhai ohonynt wedi'u hamgylchynu gan gylch o halen gwyn ar y glannau; eraill yn felyn yr olwg.

Ymhen dwyawr, daeth mynyddoedd yr Andes i'r golwg, a ngadael i'n gegrwth at raddfa'r cribau a'r copaon, dan eira claerwyn, a dwi'n ysu i gael mynd i grwydro.

Buan mae'r teithwyr yn llifo trwy fiwrocratiaeth maes awyr bach Bariloche, a thacsi'n dyrnu mynd a ni y deg milltir i'n hostel ar lan llyn enfawr Lago Nahuel Huapi, ynghanol Parc Cenedlaethol o'r un enw.

Mae'r haul yn isel erbyn hyn a'r gwynt yn rowlio'n oer oddi ar lethrau'r mynyddoedd ac yn codi rhesi o donnau gwynion ar ddŵr du y llyn, felly ar ôl cerdded i'r dre am blatiad o basta, mae'n bryd troi'n ôl am yr hostel i yrru nodyn adra, a diogi efo panad mewn ffenast fawr yn gwylio'r eira yn raddol newid lliw ar hyd y gorwel wrth iddi nosi.

Rhywbeth go hyblyg ydi amser i'r Archentwyr mae'n ymddangos. Popeth yn cychwyn yn hwyrach na'r disgwyl, ond yn cyrraedd yn aml iawn yn gynt nag awgrym yr amserlen. Weithia' daw dy fws, dro arall, wel, rhaid aros a gweld! Y traddodiad mañana yn gryf, ac efo 'chydig o ymarfer, dwi'n siŵr y byswn i'n gwneud yn iawn yma!

Drannoeth y cyrraedd, dwi'n eistedd mewn caffi yn gobeithio cael teithio i ben pella' penrhyn Llao Llao i gerdded yn y coedwigoedd naturiol eang sy'n gorchuddio godrau'r mynyddoedd anferth fel Cerro Lopez a Cerro Capilla.

Tywydd digon tebyg i 'Stiniog sydd yn nhref Bariloche tra 'da ni yno, yn newid fesul awr bron, ac wrth aros y bws heddiw, mae'n tywallt y glaw. Mae'r dilyw yn llifo'n un llen oddi ar y bondo gyferbyn, gan ffrwydro'n rhes o ddŵr gwyn ar hyd fflagiau cerrig amryliw y pafin, a chreu ffin amlwg rhwng 'mochel a gwlychu i'r rhai sy'n mentro ar hyd y stryd.

Ar ôl llwyddo i ddal bws 21, a dod oddi arno ar ben pellaf ei daith, mae llwybrau Llao Llao yn werth eu crwydro. Daeth yr haul allan yn ddigon hir i ni fedru cerdded milltiroedd trwy goedwigoedd hynafol o ffawydd deheuol a chypreswydd alerce -sydd wedi rhoi enw i Barc Cenedlaethol arall yn yr Andes. Mae rhai o'r coed yma'n gewri trawiadol; yn enfawr i gymharu efo coedwigoedd derw Cymru.

Yn eu cysgod mae blodau coch hyfryd y notro: llwyni tân Chile; a phetalau melyn llachar y fanhadlen retama, yn ychwanegu lliw i'r goedwig. Mewn ambell bant gwlyb, mae casgliad anhrefnus ond hynod, o fonion oren coed myrtwydd Chile yn teyrnasu, ac mewn ardaloedd eraill mae'r bambŵ cynhenid, colihue, yn drwch.

Daw'r llwybrau i olau dydd yn achlysurol, ar lan un o'r llynnoedd hardd o ddŵr clir oer: Lago Moreno; neu lyn bach Lago Escondido, a'i elyrch gyddf-ddu. Ar ôl cinio bach sydyn mewn gwynt main ar lan llyn Moreno, ac orig arall o ddilyn trwyn at ymylon gogledd-orllewin y penrhyn, mae'n braf cael ymlacio mewn bae bach clws a chysgodol, ar draeth gerrig, yn llyncu'r olygfa ar draws Llyn Nahuel Huapi at fân rewlifoedd hafnau deheuol Cerro Millaqueo.

Cyn mynd i aros am fws yn ôl, mae pen y glogwyn ar gopa mynydd Llao Llao yn rhoi golwg eang o'r Parc. Ychydig fetrau'n is na chopa'r Wyddfa ydi hwn, ond mae'r llawr gwlad ar uchder o tua 800m felly tydan ni fawr o dro yn rhuthro'n ôl i gysgod y coed, pan welwn gwmwl du, hyll yn dod tuag atom o'r mynydd.

Fel Stiniog ym Mharc Eryri, mi dynnodd rhywun linell ffiniau Parc Cenedlaethol Nahuel Huapi, o amgylch Bariloche, ac fel Stiniog, mae rhai yn sbïo lawr eu trwynau ar y dref. Dyna pam, e'lla, y gym'ris i at y lle. Byddai'n dda cael mynd yn ôl rywbryd.
--------------------------


[Cerdyn post rhif tri o'r Ariannin. PW 13-17 Hydref 2018]

Seren yr wythnos

Jasmin yr haf.

Jasminum officinale affinum

Yn llenwi'r ardd gefn ar hyn o bryd efo'i arogl sbeislyd arbennig, er mor fach ydi'r blodau.
Mmmmm..

Mae'n tyfu ar wifrau yn erbyn ffens, yn wynebu'r gogledd. Gyda lwc, efo 'chydig o docio priodol yn Chwefror, mi fydd yn llenwi'r lle sydd ar gael iddi efo blodau yn hytrach na changhennau a dail.

Dilyn y Llwybr Llechog

Mae'r gwaith ar lwybrau'r ardd gefn bron a gorffen, diolch i'r drefn, ac mae gwell trefn yma o'r diwedd.

Mae'r gwely bach onglog tua top y llun yn wely newydd. Glaswellt oedd yn fanno tan wsos dwytha. Ardal flodau gwyllt i fod; ond weithiodd o ddim ar ôl y flwyddyn gynta.

Gwely i dyfu blodau i'w torri ar gyfer y tŷ fydd hwn, ond mae'n rhy hwyr i wneud hynny'n iawn eleni, felly 'dan ni wedi plannu cymysgedd o bethau oedd yma ac acw mewn potiau: blodau haul, blodau ŵy, lobelia, marigold, pys pêr.

Mae'r gwely uchaf yn y llun -gwely'r tŷ helyg- wedi cael coed newydd hefyd. Mae llawer i'w wneud eto, ond dwi'n hapus iawn efo be wnaed hyd yma. 'Dwn 'im be 'swn i'n neud heb gymorth y Pobydd a'r Fechan.

Elfen fawr o'r gwaith, cyn creu y llwybrau newydd, oedd llnau'r chwyn o'r ardal gorau fedrwn ni. Gwaith di-ddiwedd myn coblyn i.

Tri chwynnyn poenus: dail arian; blodyn menyn; pumnalen ymlusgol. Bob un yn lledu trwy bob peth arall, ac achosi gwaith diflas trwy'r gwanwyn a'r haf.

Dau fath arall o chwyn diflas ydi glaswellt a marchrawn. Mae'r llun yma'n dangos gwreiddiau gwydn y ddau yn ymledu rhwng brethyn gwrth-chwyn a llechen fawr dwi newydd ei chodi o lwybr, yn chwilio am le newydd i sefydlu, ac i ngwylltio i!

Ond OMB! Dwi ddim isio meddwl am y chwyn sydd ar y rhandir....

Rhuthr Goddaith ar Ddiffaith Fynydd

Bu'n wyliau Pasg, sy'n golygu dau beth:
Plannu'r tatws cynnar, a phlant yn llosgi rhedyn ar y ffriddoedd.

Cefn Trwsgl / Ben Banc. Rhan o ardal tipyn mwy a losgwyd wsos yma, wedi'i weld o'r ardd gefn.

Gwell fod y llosgi wedi digwydd rwan yn hytrach na gwyliau Sulgwyn, pan fydd yr adar yn nythu. 'Creithio' ydi'r enw ar yr arfer yma yn 'Stiniog. Mae erthygl am yr enw (a tharddiad y pennawd uchod) ar wefan ein papur bro lleol, Llafar Bro. 

Arran Pilot ydi'r tatws cynta' i fynd i'r ddaear yma eleni, a hynny yn yr ardd gefn. Bydd dwsin o datws ail-cynnar, Bonnie, yn dilyn y penwythnos nesa, os ga'i gyfle i fynd i'r rhandir. Dwi ddim yn mynd i drafferthu efo tatws diweddar; maen nhw'n ddigon rhad yn y siopau, a gwell gen' i roi'r lle i bwmpenni aballu.

Mae'r Fechan a finna wedi hau ambell i beth arall hefyd dros gyfnod y gwyliau- ffa dringo; ffa melyn; pys; a phethau sydd angen eu dechrau ar ffenest y gegin fel tomatos; pwmpenni; pupur, ac ati.

Hefyd blodau amrywiol, gan gynnwys blodau haul. Mi ges i, a'r ddau daid baced bob un o hadau blodyn haul (Giant Single) mewn cracyrs arbennig a wnaed gan y Pobydd a'r Fechan at y Nadolig, efo'r her o dyfu'r blodyn talaf. Taid Rhiwbach oedd fwya' trefnus, yn hau yn y tŷ gwydr ddechrau Ebrill; Taid Cae Clyd ychydig ddyddiau wedyn; a finna dros y Pasg. Mi fydd yna hen dendio arnyn' nhw, a phawb yn benderfynol o gael ei goroni'n bencampwr!

Rhywbeth arall ges i Dolig oedd casgliad o hadau anarferol (gan y Dyn Eira -traddodiad yng nghartra' fy rhieni, sef anrheg fach ychwanegol ar ôl cinio pan oedden ni'n blant! Ar Ddydd San Steffan erbyn hyn), gan gynnwys pys merllys (asparagus peas) a chiwcymbar lemwn. Cawn weld os ddon' nhw ar ochr y mynydd...

Mynd a dod

Dilyn fy nhrwyn yn yr ardd ar droad y rhod.

Digwyddodd, darfu...
Rhai o'r blodau gwanwyn efo ogla' sydd wedi mynd tan y flwyddyn nesa eto:

Lelog fach. Syringa pubescens patula- ogla arbennig dan y lein ddillad!

Azalea felen- Rhododendron luteum -wedi'i chodi o goedwig leol. Llenwodd yr ardd efo arogl hyfryd tra parodd.

Banhadlen. Cytisus praecox, apricot gem. Llwyn bler a heglog, ond yn talu am ei le efo'i bersawr melys.

Rhosyn mynydd- yr unig flodau dwbl sydd acw, yn tyfu o ddarn wedi'i godi o ardd diweddar daid y Pobydd. Ogla cynnil. Rhaid i chi fynd i'w 'nol, ddaw o ddim atoch chi fel y lleill, ond hyfryd serch hynny.

Bob yn ail mae dail yn tyfu...
Yr uchod wedi gorffen, ond digon o bethau eraill i gymryd eu lle. Dyma rai o'r blodau fydd acw am yr wythnosau nesa'.

Clychau'r tylwth teg. Erinus alpinus -blodyn bach alpaidd sy'n hadu i bob man. Codi darn ohono o wal gyfagos dair blynedd yn ol, a channoedd yma bellach! Methu penderfynu os ydi ogla hwn yn ddymunol ta'n ddifrifol!

Coeden fe^l oren. Buddleia globosa- o doriad gan gyfaill. Un arall efo arogl sydd rhwng drwg a da; ond fel ei ch'neithar las, yn wych ar gyfer pryfaid.

Rhosyn siapan. Rosa rugosa. Wedi talu am hwn: peth prin! Ond gamp i chi gynnig enw blodyn efo ogla gwell na fo...

Rhoswydden -Eleagnus quicksilver. O doriad gan y gwas priodas! Miloedd o flodau bach, ac ogla i feddwi rhywun.

Penwythnos troi'r cloc

Steddfod Sir ddoe, a throi'r clociau dros nos: mae'n rhaid ei bod hi'n amser clirio a pharatoi go iawn yn yr ardd. Ac yn amser edmygu be sy'n tyfu yno.

Fydd dim esgus o hyn ymlaen i beidio bwrw iddi a thyfu pethau!

Llysiau 'sgyfaint glas. Pulmonaria  'blue ensign'.

Y Pobydd- pencampwraig chwynu

Ailgylchu bonion crib y pannwr a ffenel, fel cynefin i bryfaid a chwilod

Blodyn gwynt glas. Anemone

Blodau hardd clustiau eliffant, Bergenia: wedi cael arddangosfa well nac erioed yma eleni.

20 gradd celsius yng nghysgod y cwt coed ta^n. Diwrnod heulog hyfryd i godi'r galon.

Dechrau eto

Ai dyma'r adeg orau o'r flwyddyn i chi? Dwi rhwng dau feddwl.


Y cyfnod byr hwnnw rhwng cyffro yr hau a boddhad yr egino; a siom anochel yr haf, lle mae gobaith yn gallu troi yn dorcalon yn sgil ymgyrchoedd ar y cyd rhwng y tywydd a'r malwod a'r llygod a'r lindys!



Mae gweld silffoedd yn llawn o egin-blanhigion yn werth chweil tydi. Rhesi o bethau bach brwdfrydig, bron a thorri eu bolia' isio gael eu traed yn y pridd.

Ffa melyn; ffa dringo; pys; pys per; letys a rocet; blodau haul. Wedi eu hau ar Ebrill y 4ydd.

Rhywbeth i'w edmygu. Rhywbeth dros dro!

Ta waeth, mae'n rhaid cadw'r ffydd, a dal i gredu... dyna pam 'dan ni'n dal ati wrth gwrs. Y pethau diweddaraf i'w hau dan do ydi ffa piws (Cosse violette), pys melyn/india corn (double standard bicolor), er gwaethaf methiant llwyr y llynedd, aeron goji, pwmpenni gaeaf (Burgess buttercup); ac ambell beth a brynais yn Sioe Arddio Caerdydd fel courgettes du (dark fog), a phwmpenni glas (crown prince). Eto, methiant llwyr oedd pob un pwmpen y llynedd, ond dyfal donc a dyrr y garreg. Ar ffenest y gegin mae'r pys melyn am fod angen 18 gradd o dymheredd i egino. Beryg fod y pwmpenni yr un fath ond does dim lle i bopeth yn y ty.


Mae'r Pobydd wedi prynu dau blanhigyn tomatos. Ar ol cyfres o hafau gwlyb, roeddwn i wedi llyncu mul efo tomatos, a wnes i ddim eu tyfu y llynedd. Roedden nhw'n cael y clwy tatws bob haf (yn y ty gwydr; dim gobaith eu tyfu yn yr awyr agord yma), a'r ymdrech o'u tendio yn llawer mwy na'r wobr bob tro. Beth bynnag, mae Acw am ofalu amdanyn nhw y tro yma, felly mae angen i mi glirio 'chydig o le iddyn nhw a'u plannu ar ei chyfer hi.
Mint (basil mint) ydi'r pot canol. Rhywbeth arall i mi ei ladd!

 Dim ond tair britheg (Fritillaria) ddaeth allan eleni. Mae llygod yn hoff iawn o'u bylbiau nhw yma, a bylbiau clychau dulas (Muscari) a dim ond dyrnaid o'r rheiny sydd wedi dod eleni hefyd.

Mae gan Ann lun o goeden gellyg yn llawn blodau ar ei blog Ailddysgu. Argian dwi'n genfigenus! Dim ond dechrau magu dail mae'r ddwy ellygen sydd acw. Y goeden afal Enlli (isod) sydd bellaf yn ei blaen yma.

Erbyn dechrau Gorffennaf y llynedd roeddwn yn amau fod popeth 20 diwrnod yn hwyrach na 2011. Hyd yma eleni, dwi'n meddwl fod pethau tua 14 diwrnod yn hwyrach eto...

Mae'n tywallt y glaw heddiw. Diolch i'r drefn, mi gawsom ni ddiwrnod braf ddoe i groesawu Gwyl Gyhoeddi Eisteddfod yr Urdd i Stiniog. Mwy o'r hanes ar wefan y papur bro lleol, Llafar Bro.