Tyfu bwyd, hel fy nhamaid, a'r byd o nghwmpas i, 700 troedfedd uwchben lefel y môr.

22.7.13

Cario dwr dros gors!

Lle ar y diawl ydi'r rhandiroedd!

Efo awr neu ddwy o law, mae rhywun yn trochi dros ei sgidia' mewn mwd, a felly buodd hi trwy'r flwyddyn d'wytha. Dwi wedi son o'r blaen sut mae'r safle wedi'i ddatblygu ar hen gors.

Rwan, yn yr haul, mae'r lle'n sych grimp, a'r ddaear fel concrit.

Dwi wedi bod yno bob-yn-ail diwrnod er mwyn dyfrio, ar ol buddsoddi £3 am jwg dwr arall!


Mae'n cymryd pedair siwrna nol a mlaen at y tanc dwr cymunedol efo dau jwg er mwyn di-sychedu'r ffa. Ond mae'r holl gerdded dal yn well na glaw. Hir oes i'r haf!


21.7.13

Hoff bethau, cas bethau

Wedi cael marathon o ddiwrnod yn yr ardd gefn ddoe, yn chwynnu, clirio, tocio, plannu, dyfrio, torri,a chreu! Cododd y Pobydd a fi yn gynnar, ac ar ol y banad hanfodol, allan a ni i ddechrau cael trefn ar y jyngl.

Ymunodd y Fechan ymhen hir a hwyr, a thorchi llewys yn syth (wel, ddim yn llythrennol, mae'n rhy boeth i wisgo llewys tydi), gan adael y ddwy arddegferch yn diogi yn eu gw'lau.

Pan ddaeth pawb i olau dydd i chwilio am ginio, mi fuon ni'n trafod be oedd yn edrych yn dda yn yr ardd, a be oedd angen mwy o sylw..

Daeth y cameras allan wedyn, a dyma ganlyniad yr arolwg!

Aeth y Fechan yn syth at ddarn pella'r ardd. 'Mae'r trampolîn a'r tŷ helyg yma, a 'da ni wedi bod yn brysur efo'r gw'lau llysiau 'n do' meddai. Dwi'n eitha balch o'r gwaith cerrig yn llwyfan y trampolîn. Mae'r ardal yma ar lethr, ac roedd angen codi lle gwastad, crwn, ac roeddwn i isio adeiladu rhywbeth parhaol deniadol. Fydd y plant ddim yma am byth yn amlwg, felly mae yna dwll yng nghanol y llwyfan (darn o beipan cylfert mawr), fel y gallwn blannu coeden ynddo a chreu lle eistedd yno ar ol i'r genod adael y nyth!


I'r dde o'r trampolin, mae be' da ni'n alw'n 'tŷ helyg'. Roedd hwn yn iglw helyg crwn ar y dechrau; lle i'r plant chwarae. Ond wrth iddyn nhw dyfu, doedd o ddim yn cael ei ddefnyddio, felly mi ddaru ni ei dorri yn ei hanner, a gadael deildy -arbour. Lle cysgodol i roi mainc, ac mae'n lle braf iawn i fynd efo panad, ac yn cael defnydd rheolaidd. O'i flaen, ond ddim yn glir yn y llun, mae coeden afal ifanc a dyfwyd gan y Fechan o hedyn. Dwn i ddim sut afalau gawn ni, ond mae'n cael ei dyfu fel espalier dwy-gangen isel.

Yr ardal gompost ydi cas beth y Fechan yn yr ardd: 'mae o'n boring'!
 Mae'r ddwy fawr yn cytuno (peth prin iawn!) ar eu hoff ran o'r ardd, sef y patio bach wrth dalcen y cwt. Dyma'r unig le yn yr ardd -gan ei bod yn wynebu'r de- lle mae cysgod ar gael pan mae'r haul yn taro. Dyma lle fyddwn ni'n eistedd allan gyda'r nos, fel neithiwr, yn rhoi'r byd yn ei le.


Cas beth y Pry' Llyfr ydi'r gongol yma o'r ardd. Digon teg, tydi o ddim yn lle mwya' deniadol sydd yma! Ar ymyl y decin a welir yn y llun, mae pergola, a hwn ydi cas beth yr Arlunydd. Yn anuniongyrchol beth bynnag. Mae hi wedi magu casineb ac ofn afresymol o wenyn meirch, ac maen nhw'n dod yn aml at bolion y pergola i hel pren i adeiladu nyth.


Mae'r Pobydd yn hoffi'r pethau bychain, fel yr aderyn 'ma sy'n dal cannwyll, a'r galon fach, a'r fflip-fflops glas ar ben y postiad yma; i gyd yn cynrychioli pethau eraill, fel nosweithiau braf allan, anrhegion, gwyliau, a hwyl plant yn pwll padlo, ac ati.





Ei chas beth ydi dail celyn! Mae cannoedd yn disgyn i'r llwybr bob dydd. Os ydi hi'n mynd i drafferth i glirio, gelli di fentro y bydd mwy wedi disgyn cyn gynted ag y mae hi'n troi ei chefn!
Yn fy marn i, y pethau gorau yn yr ardd ydi'r Pobydd a'r genod. Bysa' fiw imi ddeud fel arall!
Mae'r hoff beth, a'r cas beth yn amrywio o fis i fis, ac ar hyn o bryd, y gwyddfid ydi'r hoff blanhigyn. Yn ystod y dydd, mae'r pys per yn llenwi'r aer efo ogla da, ond unwaith mae'r haul yn suddo tu ol i Graig Nyth y Gigfran, y gwyddfid ydi'r seren, efo'r persawr mwya' anhygoel i ddenu fi a'r gwyfynnod yn ol ac yn ol i'w fwynhau.


 Ond mae cymaint o bethau eraill hefyd, cloch buwch sy'n mynd a ni 'nol i'r Picos bob tro mae chwa o wynt yn mynd heibio; yr aros am gyrins cochion ac ati; simdda fach sy'n hanfodol i gynhyrchu mwg -nid gwres- i gadw'r gwybed i ffwrdd; Y Moelwynion, sy'n gefndir parhaol i'n bywydau; a'r rhedynnau sy'n ffynnu yma.












Cas bethau? Oes siwr iawn. Ond dim byd i golli cwsg drosto. Mae'r Montbretia yn cael enw drwg yma ar hyn o bryd, ac er 'mod i wrth fy modd efo gloynod byw, does dim llawer o groeso i wyau y rhai gwynion ar y bresych!




 Ond dwi ddim isio cwyno. Mae'n ddyddiau hirfelyn tesog, a finna'n 'mochal dan ymbarel yn mwydro, a phanad wrth fy ochr.  Bodlon.






14.7.13

Ai da y gwnaethost?

Blodeuwedd sy'n gofyn, wrth y dewin Gwydion, yn chwilio am gysur ei bod hi'n hardd.
"Tydi yw campwaith fy hudoliaeth oll." meddai o'n ol.

Dyfynnu o ddrama Sauders Lewis ydw i oherwydd, mi fuodd y ddwy hyna' a fi i weld Blodeuwedd, gan Theatr Genedlaethol Cymru, ddydd Sadwrn.

Ai da y gwnaethon nhw felly? Roedd o'n gampwaith. Profiad gwefreiddiol, yn llygad yr haul, mewn lleoliad arbennig.

Mae yna fanylion ac adolygiad yn fan hyn, felly dwi ddim am draethu gormod, ond mi wnes i fwynhau bob eiliad o'r profiad, o'r baned hen ffasiwn yn y man cychwyn, i'r actio angerddol, safle hanesyddol, a'r diweddglo trawiadol.

Golygfa 1: Gwydion a Lleu dan Domen y Mur

Roeddwn i dan deimlad ar ddiwedd yr olygfa olaf, ac mi gafodd y genod a fi drafodaeth hir am elfennau o'r perfformiad ar y ffordd adra.

Golygfa 2: Gronw a Blodeuwedd yn dathlu lladd Lleu


Wnes i ddim astudio Saunders Lewis yn yr ysgol, felly dwi'n gwybod prin dim am ei ddramau. Dwi ddim yn deall pam fod chwedl Blodeuwedd wedi'i gosod yn y 40au, ac roedd yr ieithwedd braidd yn ddiarth ar y dechrau, ond hollti blew ydi hynna.



Roedd y profiad yn un arbennig iawn wir. Ewch i'w weld o cyn iddo orffen.








10.7.13

Beic i bawb o bobol y byd

Efo ras feics enwoca'r byd -y Tour de Ffrainc- yn ei hanterth ar hyn o bryd, mae'r gamp yn mynd o nerth i nerth ym Mro Ffestiniog hefyd, a thrwy Gymru am wn i.





Ers eu sefydlu, mae llwybrau beicio lawr-allt Antur Stiniog ar y Cribau wedi bod yn llwyddiant ysgubol.
Parc neidio a chanolfan feicio Antur Stiniog
 Mae’r llwybrau arbenigol yma eisoes wedi cael cryn ganmoliaeth yn y cylchgronau beicio ac ar y we, gydag enwau mawr y gamp yn uchel eu clod o'r safle hefyd, ac mae’n sicr o ddenu cystadlaethau pwysig yn y dyfodol.







Er mwyn gwthio'r cwch i'r dwr, mae’r ŵyl DH-Ffest ymlaen y penwythnos nesa' (13-14eg Gorffennaf), gyda chystadlaethau lawr-allt a her safle neidio, a'r ganolfan feicio a’r caffi newydd ar safle Llechwedd wedi agor y mis hwn, gan gyflogi mwy o bobl leol. Mae bandiau yn nhafarnau'r Blaenau dros y penwythnos hefyd.





Syniad, breuddwyd, a champ criw lleol- Antur Stiniog- ydi'r cynlluniau cyffrous yma. Gwaith ac ymdrech staff a gwirfoddolwyr lleol, sy'n cynnal eu cyfarfodydd a'u gwaith papur yn Gymraeg, a'r amcan o sicrhau bod yr iaith Gymraeg yn flaenllaw, ac yn ffynnu yn sgil datblygiadau lleol. Y nod mwy cyffredinol, fel rhan o gynllun Canolfan Rhagoriaeth Eryri ydi annog Cymry Cymraeg i fanteisio ar gyfleon hyfforddi a gwaith yn y diwydiant awyr agored, a thrawsnewid y sefyllfa draddodiadol o dim ond bobl ddiarth yn arwain yn y maes.


Tydi beicio cystadleuol ddim yn beth diarth i Fro ‘Stiniog, gydag o leiaf dau o’r trigolion yn cystadlu yn y dauddegau. “Beic i bawb o bobol y byd” oedd galwad Wil Jôs Penny yn ôl y llyfrau gwerthfawr ‘Stiniog’, gan Ernest Jones, a ‘Cymeriadau Stiniog’ (gol: G.V. Jones, ac o'r llyfr hwnnw ddaeth y llun). Mi fuodd o’n cystadlu trwy Brydain ac yn Ffrainc, ac fel y gwelwch yn y llun, mae o (efo’i gyfaill John Jôs Ffish) wedi ennill gwobrau yn y gamp. Byddai’n braf cael gwybod lle mae’r tlysau rŵan, a chael mwy o wybodaeth am y cystadlu. Mae’r beic yn y llun yn edrych fel beic velodrome, hynny ydi rasio trac hirgrwn: un gêr sydd arno a dim brêc! 

Hanner canrif a mwy yn ddiweddarach, roedd cymalau mynyddig y Milk Race (a elwir bellach yn Tour of Prydain) yn ymweld yn aml â’r Migneint, ac mae’n saff o ddychwelyd i’n elltydd ni yn y dyfodol.




Yn y byd beicio ffordd, mae dau ddigwyddiad pwysig wedi bod eleni eisoes yn fy milltir sgwâr. Her flynyddol Ffestiniog 360: taith o 60 milltir trwy Eryri yn cychwyn a gorffen yn y Blaenau, er mwyn codi arian ar gyfer Tŷ Gobaith. Wedyn, ganol Mehefin, daeth cannoedd o feicwyr trwy’r Fro ar ddau gylch hiraf Etape Eryri, her feicio newydd a phoblogaidd iawn. Roedd yr Etape Canol, fel y’i gelwid yn dod trwy ganol y Blaenau a thros y Crimea, fel rhan o daith 76 milltir. Roedd yr Etape Mawr yn dilyn yr un llwybr a’r Canol hyd at gopa’r Allt Goch, ond wedyn yn troi am Gwm Cynfal, Cwm Prysor a’r Migneint, ac yn 103 milltir o hyd!


Dydd Sadwrn d'wytha (6ed Gorff) roedd cystadleuaeth gyntaf 'brenin y mynydd' Bro Ffestiniog, ar yr un diwrnod a chymal mynyddig cyntaf y Tour de Ffrainc, sef 'Alp Stwlan', dan ofal beicwyr profiadol lleol. Bron i 900 troedfedd o ddringo caled dros filltir a hanner, o Ddolrhedyn at yr argae uchaf. Efo gwobrau ar gyfer y cyflymaf mewn tair adran: dan 18, oedolion, a dros 40, gobeithir y daw’n achlysur rheolaidd. Dim ond naw munud a 41 eiliad gymrodd Dan Evans i gyrraedd pen y ddringfa! Anhygoel.

Roeddwn i'n rhy llwfr i gymryd rhan; mond yno i dynnu llun oeddwn i!


 

Roedd Wil Jôs Penny yn beicio yn wythdeg oed, felly does dim esgus i mi beidio ymarfer at Alpe Stwlan; efallai erbyn 2020 gallaf wneud y daith mewn llai na hanner awr! 



[Mae hwn yn ddarn wnes i'n wreiddiol ar gyfer papur bro Cylch Stiniog, Llafar Bro.]

7.7.13

Wysg fy nhrwyn

meryswydden- medlar
Dwi'n falch o ddeud 'mod i wedi bod allan yn garddio, yn hytrach na sgwennu am arddio.
Mae'r ardd gefn acw wedi bod yn llawn o flodau efo ogla' da.

Mae'r rhoswydden wedi bod yn llawn o flodau eleni, a'r canghennau'n sigo dros y llwybr, gan ei gwneud yn amhosib mynd heibio heb fwynhau'r persawr arbennig. Mae'r blodau bach melyn di-sylw'n gwywo erbyn hyn, a dwi'n gobeithio gweld ffrywthau'n datblygu eleni. Mae'r blodau'n sicr wedi cael sylw gan wenyn ar ddyddiau braf eleni.

Un arall sydd wedi gorffen bellach ydi Buddleia globosa, ei blodau yn beli bach oren rhyfedd, yn denu pryfed a finna yn ol a 'mlaen i'w mwynhau. Mi rois i'r llwyn yma mewn pot mwy y llynedd ac ar ol pedair blynedd o ddiffyg maeth a lle, wedi blodeu eleni am y tro cyntaf ers imi gael toriad gan ffrind. Dwi'n cicio fy hun rwan am beidio tynnu llun, ond mi orffenodd y blodau dros nos, megis seren wib.



Mae'r rhosyn Siapan (Rosa rugosa) yn llawn blodau ar hyn o bryd, a dyma'r ogla sy'n teithio bellaf dwi'n meddwl. Mae dau neu dri rhosyn mewn dwr yn y gegin yn llenwi'r 'stafell efo oglau hyfryd.





Dwi wedi bod yn gweithio'n reit galed yn y rhandir. Roedd yn hen bryd!
Mi fues i'n hir iawn cyn rhoi cychwyn iawn arni yno eleni, ac mi dalais i'r pris am beidio chwynnu trwy'r gaeaf. Diolch i gyfraniad y Fechan, fy mhrif arddwr cynorthwyol, mae siap golew yno o'r diwedd, ac erbyn hyn mae'r ffa i gyd yn y ddaear, er yn hwyr.

'O chwi o ychydig ffydd'! Dipyn o arbrawf oedd plannu'r marchysgall -globe artichoke, i weld be ddaw o blanhigyn Mediteranaidd ar ochr mynydd glawog! Dyma'r blaguryn cyntaf. Gawn ni weld os bydd yn aeddfedu digon i'w fwyta....

Ychydig iawn o luniau eraill dwi wedi'u tynnu felly dwi'n cynnwys rhai isod o erddi Plas Tanybwlch, lle fues i'n crwydro rhwng dau gyfarfod yn ddiweddar, gan gynnwys y llun cyntaf ar ddechrau'r mwydro yma (blodyn meryswydd, neu afal agored -medlar).





Hefyd un o dir Benthros Isa' (Penrhos Isaf) ger y Ganllwyd, tyddyn sy'n cael ei reoli ar egwyddorion paramaeth, neu permaculture. Y gymdeithas randiroedd oedd wedi trefnu ymweliad ac mi ymunais a nhw i gael dysgu mwy am ddulliau cynaliadwy o dyfu bwyd. Mi gawsom ni deirawr hynod ddifyr yno, yng nghwmni gwybodus y perchennog, Chris Dixon, dyn sy'n gweld gwerth mewn diwylliant a iaith, yn ogystal a chadwraeth a hunangynhaliaeth. Roedd y sgwrsio mor ddifyr, fel na dynnais ond tri llun ac roedd dau o'r rheiny yn rai uffernol o sal!


Worcesterberry ydi hwn; croesiad rhwng gwsberan a chyrains duon. Mae'r llwyn yn tyfu mewn coedwig, ac yn cynhyrchu cnwd dda bob blwyddyn. Roedd y lle yn llawn i'r ymylon o syniadau gwych a dwi am fynd yn ol os caf. Mae mwy o wybodaeth ar wefan Chris.

Mae darn difyr o raglen radio Dewi Llwyd bob wythnos lle mae o'n gofyn i westai be' hoffen nhw gael fel anrheg penblwydd delfrydol?  Fy ateb i fyddai diwrnod ychwanegol mewn wythnos...