A dyna ni. Daeth gwyliau’r nadolig i ben; rhestrwyd addunedau i’w torri eto; rhoddwyd y tinsel ‘nôl yn yr atig; a bu’n rhaid dychwelyd i’r gwaith. Ba hymbyg!
A dweud y gwir, dwi’n ffodus iawn i fedru dweud fy mod yn mwynhau fy ngwaith, ar y cyfan. Bysa rhai yn dadlau mai dim ond surbwch fyddai’n cael trafferth codi o’r gwely i fynd i reoli gwarchodfeydd natur! Mae’n fraint i fod yn onest, yn enwedig ar ddyddiau barugog, braf, fel yr wythnos yma.
Un o’r pethau sydd wedi fy nghynhyrfu yn barod eleni ydi canfod fod tylluan wedi bod yn clwydo yn un o’r adeiladau ar safle dwi’n reoli ym Meirionnydd. Nid fy mod i wedi gweld y dylluan, ond fod dyrnaid o bellenni ar lawr o dan y distyn lle mae’n amlwg yn eistedd i dreulio ei fwyd ar ôl hela. Dyma’r peli bach o ffwr ac esgyrn sy’n dod yn ôl i fyny ac yn cael eu poeri allan ychydig oriau ar ôl i’r dylluan lyncu llygoden yn gyfa.
Yn ôl maint y pellenni, mae’n debyg iawn mae tylluan wen (barn owl, Tyto alba) sydd dan sylw yn hytrach na thylluan frech (tawny owl, Strix aluco), ac mi ydw i wedi hel rhai ohonyn nhw i’w datgymalu a’u harchwilio dros y penwythnos. Byddaf wedyn yn medru cymharu esgyrn, a phenglogau yn arbennig, a gweld pa lygod fu’r dylluan yn fwyta.
Mae’n bosib gweld tylluan wen yn hela yng ngolau dydd- ben bore neu wrth iddi fachlud, a dwi wedi llwyddo i wylio’r olygfa wefreiddiol hynny mewn llefydd eraill, ond mae’n amlwg nad ydw i wedi codi’n ddigon cynnar, nac aros yn ddigon hwyr i’w weld ar y warchodfa yma. Heb os mae yma ddigon o gynefin ar gyfer eu hoff fwyd, llygod pengrwn coch (bank vole, Clethrionomys glareolus), sef glaswellt bras a gweundir.
Yr hyn dwi wedi ei wneud rwan ydi gosod camera maes yn yr adeilad er mwyn medru cadarnhau pa dylluan sydd yno. Bydd y camera yn tynnu lluniau, ddydd a nos, o unrhyw beth fydd yn symud o fewn ei olwg yn yr adeilad ac mi af yn ôl mewn ychydig ddyddiau i weld be ddaliwyd ar gof a chadw.
Mi rannaf newyddion am yr esgyrn ac -os ydi’r camera wedi gweithio- llun neu ddau efo chi y tro nesa.
Rhaid i mi bwysleisio’n fan hyn, petae hi’n dymor nythu (gall hynny fod mor gynnar a mis Mawrth), mi fyddai’n anghyfreithlon i mi darfu ar dylluanod gwyn heb drwydded, gan eu bod ar Gofrestr 1 o adar dan warchodaeth yn Neddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981. Fel mae’n digwydd, nid oes silff digon llydan yn yr adeilad hwn fyddai’n addas i dylluanod ddodwy a magu cywion arni, a gan fod blychau nythu pwrpasol mewn sawl sgubor a beudy yn y dyffryn, dwi ddim yn meddwl y byddaf yn gosod un yma heb yn gyntaf holi cydweithwyr sy’n arbenigo mewn ecoleg yr aderyn. Mae ein hadeilad ni yn le da i wenoliaid nythu bob haf a gan fod adeiladau amaethyddol yn aml yn cael eu haddasu’n gartrefi neu’n unedau gwyliau mae’n braf cael sicrhau safle parhaol i wenoliaid hefyd.
Rhywbeth arall cyffrous o ddyddiau cynta’r flwyddyn ydi’r anrheg brynais i mi fy hun, sef blwch nythu efo camera mewnol, ar gyfer yr ardd acw.
Bydd yn rhaid i mi fynd ati rwan i ddarllen y cyfarwyddiadau a’i roi at ei gilydd cyn y gwanwyn, er mwyn i mi gael rhannu lluniau a newyddion efo chi o dro i dro trwy’r tymor nythu! Titw tomos las (blue tit) sy’n nythu yn y bocs sydd ar ochr ein cwt fel rheol, efo un eithriad tua degawd yn ôl, pan gafodd titws mawr (great tit) eu traed dan y bwrdd gyntaf. Dro arall, bu cynnwrf mawr pan welais geiliog gwybedog brith (pied flycatcher) yn cymryd diddordeb yn y blwch, ond er mawr siom, troi ei gefn wnaeth o ac anelu am y goedwig dderw gyferbyn; welsom ni ddim un yn yr ardd wedyn.
Pa bynnag adar fydd yn dewis nythu yn y blwch newydd, edrychaf ymlaen yn arw am dymor nythu 2024. Blwyddyn newydd dda a gwyllt a chyffrous i bob un o ddarllenwyr Yr Herald Cymraeg hefyd!
- - - - - - - - - - - -
Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),11eg Ionawr 2024. (Dan y bennawd 'Edrych Ymlaen')
*Dan y bennawd 'Edrych Ymlaen'
