Tyfu bwyd, hel fy nhamaid, a'r byd o nghwmpas i, 700 troedfedd uwchben lefel y môr.

28.4.13

Dechrau eto

Ai dyma'r adeg orau o'r flwyddyn i chi? Dwi rhwng dau feddwl.


Y cyfnod byr hwnnw rhwng cyffro yr hau a boddhad yr egino; a siom anochel yr haf, lle mae gobaith yn gallu troi yn dorcalon yn sgil ymgyrchoedd ar y cyd rhwng y tywydd a'r malwod a'r llygod a'r lindys!



Mae gweld silffoedd yn llawn o egin-blanhigion yn werth chweil tydi. Rhesi o bethau bach brwdfrydig, bron a thorri eu bolia' isio gael eu traed yn y pridd.

Ffa melyn; ffa dringo; pys; pys per; letys a rocet; blodau haul. Wedi eu hau ar Ebrill y 4ydd.

Rhywbeth i'w edmygu. Rhywbeth dros dro!

Ta waeth, mae'n rhaid cadw'r ffydd, a dal i gredu... dyna pam 'dan ni'n dal ati wrth gwrs. Y pethau diweddaraf i'w hau dan do ydi ffa piws (Cosse violette), pys melyn/india corn (double standard bicolor), er gwaethaf methiant llwyr y llynedd, aeron goji, pwmpenni gaeaf (Burgess buttercup); ac ambell beth a brynais yn Sioe Arddio Caerdydd fel courgettes du (dark fog), a phwmpenni glas (crown prince). Eto, methiant llwyr oedd pob un pwmpen y llynedd, ond dyfal donc a dyrr y garreg. Ar ffenest y gegin mae'r pys melyn am fod angen 18 gradd o dymheredd i egino. Beryg fod y pwmpenni yr un fath ond does dim lle i bopeth yn y ty.


Mae'r Pobydd wedi prynu dau blanhigyn tomatos. Ar ol cyfres o hafau gwlyb, roeddwn i wedi llyncu mul efo tomatos, a wnes i ddim eu tyfu y llynedd. Roedden nhw'n cael y clwy tatws bob haf (yn y ty gwydr; dim gobaith eu tyfu yn yr awyr agord yma), a'r ymdrech o'u tendio yn llawer mwy na'r wobr bob tro. Beth bynnag, mae Acw am ofalu amdanyn nhw y tro yma, felly mae angen i mi glirio 'chydig o le iddyn nhw a'u plannu ar ei chyfer hi.
Mint (basil mint) ydi'r pot canol. Rhywbeth arall i mi ei ladd!


 Dim ond tair britheg (Fritillaria) ddaeth allan eleni. Mae llygod yn hoff iawn o'u bylbiau nhw yma, a bylbiau clychau dulas (Muscari) a dim ond dyrnaid o'r rheiny sydd wedi dod eleni hefyd.


Mae gan Ann lun o goeden gellyg yn llawn blodau ar ei blog Ailddysgu. Argian dwi'n genfigenus! Dim ond dechrau magu dail mae'r ddwy ellygen sydd acw. Y goeden afal Enlli (isod) sydd bellaf yn ei blaen yma.

Erbyn dechrau Gorffennaf y llynedd roeddwn yn amau fod popeth 20 diwrnod yn hwyrach na 2011. Hyd yma eleni, dwi'n meddwl fod pethau tua 14 diwrnod yn hwyrach eto...


Mae'n tywallt y glaw heddiw. Diolch i'r drefn, mi gawsom ni ddiwrnod braf ddoe i groesawu Gwyl Gyhoeddi Eisteddfod yr Urdd i Stiniog. Mwy o'r hanes ar wefan y papur bro lleol, Llafar Bro.


24.4.13

Crwydro- Gerddi Dyffryn

Ar ol bod yng Ngwyl Arddio Caerdydd ddydd Gwener -am nad oedd y plant efo fi- mi i ges i ryddid i fynd lle fynnwn, felly dyma 'nelu at Erddi Dyffryn ar gyrion y ddinas. O'n i wedi darllen am y lle ers talwm, ac wedi meddwl cael piciad yno ryw dro, ac o'r diwedd daeth y cyfle.

Pan ddois i adra wedyn ac edrych trwy'r lluniau o'n i wedi dynnu yno, doedd dim un llun o dirlun trawiadol y safle*.

Mae'r gerddi yn enwog am y cynllun ffurfiol a chrand, ac wedi eu disgrifio fel gerddi Edwardaidd mwyaf mawreddog Cymru, ond ar ol crwydro yno am deirawr, hwn oedd yr unig lun o'r 'ardd' oeddwn wedi'i dynnu, a hynny o un darn bach yn unig; lluniau o blanhigion a phryfaid oedd y gweddill!


Dim llun o'r Brif Lawnt. Dim o'r Gamlas Lili-ddwr. Dim o'r Ardd Pompeii; y Cwrt Lafant; na'r Cloisters.


Ia, pawb at y peth y bo, ond 'rargian, mae bywyd yn rhy fyr i golli cwsg dros lawntiau streipiog a gwrychoedd bach bocs tynn, taclus, syth a pherffaith.



Yn sicr doedd gen' i ddim diddordeb o gwbl tynnu lluniau o'r ty bonedd.



Beth bynnag, roedd ogla' a swn y lle yn fy nharo i mwy na golwg y lle, yn arbennig am fod mynediad am ddim y diwrnod hwnnw, a'r haul yn t'wynnu, a channoedd o bobl wedi cael yr un syniad a fi. Pobl ymhob man, damia nhw!

Y synau amlwg oedd adar a gwenyn. Mi es i'n syth at yr ardd ffrwythau a chael croeso brwd yno gan wennoliaid yn clebran ar y waliau uchel, a chor o adar eraill yn canu'n y cefndir.


Hon ydi un o'r ychydig goed afalau sy'n dal yno ers 'oes aur' y gerddi. Mae Cyngor Bro Morgannwg a'r Ymddiriedolaeth 'genedlaethol' wedi cael miliynau gan y loteri i adfer y gerddi, ac wrth gwrs maen nhw wedi llyncu'r ffasiwn o drio dynwared yr hen ardd a dyfalu pa goed fyddai wedi bod yno gan y byddigion ganrif yn ol (dyfalu oherwydd does dim cofnod o'r mathau o goed ffrwyth oedd yno). Mae'n nhw wedi colli'r cyfle i ddatblygu perllan yn llawn o ffrwythau lleol a Chymreig, ac wedi defnyddio coed Seisnig a Ffrengig. Ystrydebol braidd.

Mi welais fy ngwennol y bondo cynta' eleni yno hefyd. A gloyn byw melyn y rhafnwydd.


Swn amlwg arall oedd yr holl wenyn, cacwn, a phryfed oedd yn llafurio ymysg y blodau.

Dwi'n gwbod fod y llun yma yn un sal, ond be sydd ynddo -ar flodau eirin gwlanog- ydi pry' gwenyn. Bee fly (Bombilius major**).

Cyffredin iawn yn y de medd cydweithiwr, ond dwi ddim yn meddwl imi weld un erioed yn y gogledd. Be amdanoch chi?

Roedd yn hedfan o flodyn i flodyn ac o le i le efo'i dafod allan trwy'r amser, a hwnnw'n hirach na'i gorff, ac yn edrych yn ddoniol iawn.


Dau o'r planhigion oedd yn llenwi'r aer efo ogla melys oedd Osmanthus delavayi, uchod, a Pachysandra terminalis, chwith. Dau blanhigyn bytholwyrdd -llwyn ydi'r gynta' a gorchudd llawr ydi'r llall- sy'n blodeuo ar ddiwedd y gaeaf.

Y ddau ar fy rhestr i pan gaf grant gan y loteri i brynu gardd fawr, a chyflogi staff i dendio ar y lawnt 'na!





Blodyn y Pasg.



Palmwydden Trachycarpus (efo celynnen wedi hadu ymysg ei dail)



 Ydyn, mae'r planhigion egsotic yma i gyd yn werth eu gweld, ond mae'n anodd curo trwch o flodyn gwynt Cymru fach ar lawr coedwig tydi!







Wedi gweld, roedd yn dda o beth nad oedd y plantos efo fi o ddarllen gwaith cyfiethu staff y gerddi... o diar.. cuddiwch blantos!






Ar ochr arall y gerddi enfawr, roedd dwy goeden geirios hardd yn gymylau o flodau, a channoedd o wenyn mel yn gwledda arnynt. Gallwn fod wedi gorwedd o dan y canghennau yn gwrando ar eu grwndi am oriau, ond rhaid oedd cychwyn 'nol am yr A470.
A daeth i ben deithio byd.




(*Map o'r gerddi, o wefan uniaith Saesneg Cyfeillion Gerddi Dyffryn)


** Y patrwm ar yr adenydd ac adeg y flwyddyn sy'n caniatau 'nabod y rhywogaeth

21.4.13

Crwydro- Sioe Arddio Caerdydd



Cyn dechrau teimlo'r felan Nos Sul mi ges i benwythnos hir hwyliog iawn.

Mi gymris ddiwrnod o wyliau dydd Gwener i deithio i'r brifddinas i wneud cant-a-mil o bethau (wel, mae'n gwneud synnwyr i wneud cymaint a phosib yr un pryd er mwyn osgoi teithio'n rhy aml ar yr erchyll A470 tydi!).

Ymysg gorchwylion pleserus fel mynd efo Mam a Nhad i gyfarfod fy mrawd bach a'i gariad; a chyfarfod ffrind coleg i hel clecs a rhoi'r byd yn ei le dros beint, mi ges i gyfle am y tro cynta erioed i fynd i sioe arddio. Mae'r Pobydd ac eraill yn tynnu coes 'mod i wedi cyrraedd fy nghanol oed! Digon teg am wn i. Mi wnes i fwynhau'n iawn, waeth be ddwedan nhw!

Yr RHS ydi'r trefnwyr, a Sioe Caerdydd ydi'r cyntaf ar eu calendr blynyddol nhw, eleni yn nawfed tro iddyn nhw fentro'r ochr iawn i Glawdd Offa. Roedd ambell beth yn siomedig, ac oherwydd y pellter, mae'n debyg na fyddai'n mynd eto, ond dwi'n hynod falch i mi fynd y tro yma.

Be oedd yn plesio?
Gardd Wade & Nichol. Popeth wedi ei ailgylchu. Palets pren wedi eu sandio a'u paentio i greu pafiliwn, decin, cadeiriau a wal drawiadol. Medal aur haeddianol.















Tiwlip bychan o fynyddoedd Asia. Tulipa turkestanica. Blodyn bach siap seren, heb ei ddifetha gan fridio fel tiwlips eraill. Mi gafodd y feithrinfa oedd yn ei arddangos fedal arian eurog, silver-gilt.


Planhigion Alpaidd. Mae gen' i wendid am blanhigion mynydd ac roedd nifer o arddangoswyr yno. Wnes i ddim prynu planhigion, ond mi ddois i adra efo rhestr hir!















Arddangosfeydd o lysiau anarferol, a dewis da iawn o hadau prin.


Rhandir 3D
















Hefyd: cystadleuaeth i ysgolion lleol i greu gardd mewn berfa; stondin gyri oedd dipyn rhatach na'r Steddfod; ac yn bwysiach na phob peth arall efallai -yr haul a'r awyr las.

Be oedd yn siomi ?
Cyn lleied o gystadlu oedd efo gerddi. Dim ond deg o erddi oedd wedi eu hysbysebu cyn y sioe, sy'n ddigon gwael, ond mewn gwirionedd, dim ond 5 gardd gyflawn oedd yno. Dau yn cael medal aur, yn cynnwys Wade/Nichol uchod, un arian ac un efydd. Dim teilyngdod ymysg y lleill!

Dyma'r ardd aur arall, ac i hon ddyfarnwyd y wobr gardd orau'r sioe, sef 'Gardd Seiri Coed Crefftus' i roi'r cyfieithiad trwsgl a geir yn y rhaglen i 'Artful Bodger's Garden', gan Ysgol Heronsbridge (Penybont-ar-ogwr) ac Anthea Guthrie.


O'n i'n hoffi elfennau ohoni, ond rargian, prin gellid ei galw'n ardd, a doedd yna fawr ddim 'cynllun' iddi.

Mae'r Ardd Fotaneg Genedlaethol yn ei chael hi gen' i eto hefyd. 
Doedden nhw heb gael amser i baratoi cynllun ar gyfer sioe Caerdydd meddai'r swyddog ar eu stondin, ond os gewch chi afael ar rifyn cyfredol eu cylchgrawn, y pennawd ar y clawr ac un o'r erthyglau tu fewn ydi 'Chelsea, dyma ni'n dod!' 
Maen nhw'n gweld gwerth mewn buddsoddi arian nawdd ac amser ac ymdrech i arddangos yn Llundain, ond ddim Caerdydd. Twt-lol.

Gwydr hanner llawn..
O bwyso a mesur, roedd mwy o bethau yno i'w canmol nag oedd i'w beirniadu, ac mi ges i ddiwrnod gwerth chweil. 
Wrth adael y maes, mi es am dro ym Mharc Bute a rhyfeddu eto mor wych ydi'r coed sydd yno, a meddwl mor lwcus ydi pobl Caerdydd i gael ardal werdd mor arbennig ynghanol y ddinas.
Croesi'r Taf wedyn ac i'r Mochyn Du ar fy mhen. Fedrai'm cwyno!  
  
Cenin Pedr Cwmni Scamp gafodd wobr Arddangosfa Orau'r Sioe. Dim ond £10 YR UN ydi bylbs yr un oren yn y canol!


Mwy o hanes y penwythnos tro nesa efallai.
   

9.4.13

'ffliwt hyfrydlais' a blwyddyn o'r blog

Mi wnes i son mewn blogiad cynharach fod y gylfinir wedi bod yn canu uwchben Stiniog gyda'r nosau ddiwedd mis Mawrth.

Gylfinir- llun Comin Wicipedia, gan Neil Phillips.

Ar ol son y tro d'wytha am ganu'r ehedydd, dyma un arall o synau amhrisiadwy y gwanwyn. 'Fel ffliwt hyfrydlais uwch y rhos'  meddai R. Williams Parry*


Mi fues i'n trio recordio'r swn, ond heb lwyddo i gael unrhywbeth o safon.
Ond mae hwn ar gael ar soundcloud.


Dim ond 7 eiliad mae'r clip yn para (wedyn, mae'n mynd ymlaen i chwarae clips adar eraill), tra mae'r canu yn ailadrodd drosodd a throsodd yn nhywyllwch y nos, wrth i'r adar hedfan tua'r mynydd i fagu.

Mae'r gylfinir yn mudo o'r arfordir i'r mynydd, ond dwi'n edrych ymlaen rwan i glywed yr ymfudwyr 'go iawn' yn cyrraedd: telor y coed, siff-saff, ac yn fwyaf amlwg, y gog.

Tudalen gylfinir ar Wicipedia.

                                                                                                              * 'Y gylfinir'. RWP. Yr haf a cherddi eraill, 1924


Gyda llaw, diolch yn fawr i Cathasturias, am roi mensh caredig i Ar Asgwrn y Graig  yn Golwg wsos yma (rhifyn 4ydd Ebrill).


PENBLWYDD HAPUS?
Flwyddyn i heddiw wnes i ddechrau'r blog yma. Dwi wedi mwynhau y broses yn fawr iawn, ond dwi'n holi fy hun o dro i dro pam fy mod yn dal ati?

Ai math o ddyddiadur i mi fy hun ydi o, ar adeg pan fo'r cof yn llai dibynnol?  Esgus i beidio mynd ati i sgwennu'r nofel honno sy'n honedig ym mhob un ohonom? Rhywbeth i nghadw fi'n gall pan fo pawb arall eisiau gwylio'r teledu? Yr ego yn camarwain fod gennyf rywbeth sy'n werth ei ddweud?  Dwn 'im...

Peidiwch a phoeni; dim chwilio am gysur ydw i!
Un peth sy'n sicr: dwi ddim yn ei wneud o er mwyn cyrraedd miloedd o ddarllenwyr!
Wrth gychwyn, roeddwn yn gwybod mai bach iawn fyddai'r gynulleidfa.

Wedi'r cwbl os ydi S4C wedi penderfynu nad oes galw am raglen arddio dros yr haf eleni**, yna mae'n siwr i chi fod llai o Gymry Cymraeg yn debygol o dreulio amser ar y we yn darllen am ymdrechion garddio rwdlyn ar ochr mynydd!

Tydi'r ffordd mae Blogger yn cyfri' ymweliadau i'r blog ddim yn gwneud llawer o synnwyr i mi, ond dwi ddim yn rhy swil i rannu'r ystadegau efo chi:

Heb gynnwys hwn, dwi wedi rhoi 81 darn ar y blog. Mae Blogger wedi cyfri 6,302 'pageview' hyd yma. Cyfartaledd o 77 ymweliad i bob darn. Gan fod rhai yn dychwelyd i ambell ddarn fwy nag unwaith i ddilyn sylwadau, efallai bod y nifer o wahanol bobl sy'n ymweld yn fach iawn...? A'u hanner nhw yn aelodau o'r teulu estynedig!

Ambell ddiwrnod mae 70 ymweliad; ambell ddiwrnod, cyn lleied a 2. Heddiw hyd at naw o'r gloch: 8.
Y mis salaf: Awst, 297 ymweliad. Mis gorau: Tachwedd, 914.
 
Iawn, tydyn nhw ddim yn costio llawer o amser i mi eu creu, ond mae'n cymaint brafiach meddwl ei bod yn werth yr ymdrech!

Mae derbyn sylwadau yn brofiad gwerthfawr iawn.

Dwi'n meddwl mae'r prif reswm wnes i ddechrau blogio oedd fy mod i'n gweld cannoedd o blogs yn Saesneg am arddio a bywyd gwyllt, ac ychydig iawn iawn yn Gymraeg.

Tybed ydi sgwennu am arddio yn esgus i beidio codi oddi ar fy nhin i fynd allan i arddio? Fel rhywun sy'n prynu a darllen llyfrau Jamie Oliver a Nigella Lawson, ond sydd byth yn coginio...

Mae un peth yn siwr: mae angen mwy o blogs Cymraeg am bob pwnc dan haul. Dewch o'na bawb, ewch ati!



                                                                        **Yn ol cyflwynydd Byw yn yr Ardd, Bethan Gwanas, ar ei  Blog Garddio.






7.4.13

Tra bo hedydd

Un o ganeuon Dafydd Iwan ddaeth i'r cof ddoe.

Tra bo hedydd ar y mynydd;
tra bo ewyn ar y don;
tra bo glas yn nwfn dy lygaid,
mi wn mae ni pia hon.

Cytgan hyfryd. Cân sydd heb gael y sylw haeddianol.

Beth bynnag, roedd y Pobydd wedi'n gadael ni am ddiwrnod o hwyl mewn gwisg ffansi, ar noson iar yng Nghaernarfon, felly mi aeth y genod a finna am dro, efo 'nhad, i chwilio am yr haul ar Fryn Castell, rhwng Cwm Teigl a Chwm Cynfal.

Bryn Castell

Am saith y bore, roedd y tymheredd yn -0.8 gradd C, ond erbyn ganol y pnawn roedd hi'n 14 gradd, a'r mynydd yn galw.

O ffordd y Migneint, uwchben Pantllwyd, 'mond 'chydig o funudau o waith cerdded sydd at safle gwych Bryn Castell, heibio Beddau Gwyr Ardudwy, ffordd Rufeinig Sarn Helen, a chwarel lechi'r Drum. Digon o gyfle i drosglwyddo hanes a chwedlau'r fro i'r plant, yn union fel wnaeth eu taid i mi yn yr un lle, dri-deg mlynedd yn ôl.
 
Y Fechan a'i thaid, pennaeth y llwyth!
Nid castell sydd yno, er gwaetha'r enw, ond safle amddiffynol lle oedd ein cyn-dadau'n cynhyrchu haearn. Ta waeth am hynny, mae'n un o drysorau cudd Bro Ffestiniog*.
 


Copi o garreg Cantiorix, wedi'i gosod rhwng safle tybiedig
Beddau Gwyr Ardudwy a Bryn Castell.
(Mae'r gwreiddiol yn un o gasgliad o gerrig hynafol yn Eglwys Penmachno)





sorod haearn Bryn Castell



 





Ar y ffordd o'na, mi wnaethon ni aros am gyfnod i wrando ar drydar parablus hyfryd ehedydd, yn canu nerth esgyrn ei ben, yn uchel, uchel yn yr awyr las. Yn datgan hyd a lled ei diriogaeth, fel tasa fo'n dweud 'dwi yma o hyd'.

Efallai y bydd y genod yn gwneud yr un peth dri deg mlynedd o rwan...


                                    *gwybodaeth am Fryn Castell -yn Saesneg- ar wefan heneb gan Ymddiriedolaeth Archeoleg Gwynedd


4.4.13

Heuad cynta'


O'r diwedd dwi wedi llwyddo i hau rhywbeth! Mae'n teimlo fel bod yr heuad cynta'n mynd yn hwyrach bob blwyddyn.
Mae'r ddaear wedi rhewi o hyd, er bod yr haul yn llwyddo i ddadmer yr hyn sy'n golwg bob dydd.

Trychineb (!) efo'r oca oedd y cic-yn-din oeddwn i angen i fynd allan i gychwyn ar y gwaith.




Roedd rhai o'r cloron wedi llwydo am nad oeddwn wedi gofalu eu cadw'n iawn dros y gaeaf mae'n siwr. Dwi wedi gorfod taflu rhai, ac wedi plannu hanner dwsin mewn bag tyfu tatws yn y ty gwydr. Mae'r goreuon wrth gefn i'w plannu allan yn yr ardd ar ol iddi g'nesu.




Tra oeddwn yn y ty gwydr, mi es i ati i hau chydig o ffa melyn (broad -Wizard), ffa dringo (runner -Czar), pys (Serpette), letys, rocet, sbinach, pys per, blodau haul, nasturtiums, nicotiana.
Mi ga'n nhw aros ar y feinciau dan wydr am rwan.

Ffa melyn mewn rols papur lle chwech!

Llanast
Ambell i letysen wedi para trwy'r gaeaf..