Tyfu bwyd, hel fy nhamaid, a'r byd o nghwmpas i, 700 troedfedd uwchben lefel y môr.

31.12.15

Cnwd olaf 2015

Fel bron iawn pob peth arall o'r ardd eleni, ychydig yn siomedig oedd y cnwd Oca.

O gywilydd, ar ôl diogi ac osgoi unrhyw waith yn yr ardd ers troi'r clociau, mi es i allan i glirio heddiw, a chwynnu a thocio rhywfaint, a chodi'r Oca.


llwyth o gloron mân, da-i-ddim, ond digon o rai mawr i wneud dau bryd, a chadw rhai yn ôl i'w plannu'r flwyddyn nesa.

Fel taswn i angen fy atgoffa o'r flwyddyn sâl a gwlyb a gafwyd, mi ges i fy nal mewn glaw trwm eto heddiw, a gwlychu at fy nghroen, er ei bod hi wedi bod yn sych trwy'r bore, ac yn sych wedyn o ganol y pnawn, pan oeddwn wedi troi fy sylw at bethau eraill dan do!

Ta waeth, bydd y dydd yn ymestyn rwan, a'r galon yn codi. Bydd yna bori mewn catalogau hadau, a chreu cynlluniau a breuddwydion gwrach gor-optimistaidd hefyd mwy na thebyg!

Dyma obeithio am flwyddyn newydd well, a chynhyrchiol a llewyrchus i bawb. Welwn ni chi yn ystod 2016.


29.11.15

Nôl at y gwreiddia'

Gwynt mawr yma heddiw, ond o leia' gawson ni ddwyawr sych amser cinio i nôl coed tân a chodi rhywfaint o lysiau hwyr yn yr ardd gefn!


Dal i hel moron. Moron bach melys, o heuad hwyr.
Mae tri chwarter rhesiad dal yn y ddaear. Haws eu codi fesul dipyn dwi'n meddwl; haws na'r hen strach o'u codi i gyd, wedyn eu storio mewn bocs efo tywod.
Nes cawn ni rew caled beth bynnag. Bydd rhaid eu codi wedyn am wn i.

Mae'r dail gorfetys (chard) yn dal i edrych yn dda hefyd.
A'r oca eto i ddod ar ôl i'r rhew ladd y gwlydd.


Y Pobydd wedi rhoi'r cnwd bach yma efo tomatos olaf y tŷ gwydr mewn cawl llysiau a ffa.


Mmm...pawb yn gynnes braf rwan..



22.11.15

Triawd y Migneint

Nid yw nef ond mynd yn ôl, hyd y mannau dymunol.*

Tydi'r rhain ddim yn luniau arbennig o dda; dim ond cofnod o ddwyawr dymunol ar y mynydd efo 'nhad ac un o'r genod heddiw. Diwrnod gaeafol ac oer, ond yn bwysig iawn: diwrnod sych!

Graig Lwyd, Drum, Llyn Morwynion
Chwarel Bryn Glas; cymylau duon a'r Moelwynion
Ffestiniog 4½ Yspytty (Ysbyty Ifan) 6½

Mwydryn, Pry' Llyfr, a phennaeth y llwyth. Garnedd, Foelgron, Llyn Morwynion



























Cyrraedd 'nôl adra a chael cawl poeth blasus, a chynnau tân yn y grât am y tro cynta' ers y gwanwyn.
--------------------------------------

*Cwpled hyfryd y mae Nhad wedi bod yn adrodd yn rheolaidd ers blynyddoedd, gan fardd lleol na wyddwn i ddim byd mwy amdano, yn anffodus, na dwy frawddeg yn Narlith Flynyddol Cymdeithas Y Fainc Sglodion, 'Stiniog, 1988, gan Moses Jones.
Mae’r ddarlith yn dechrau:
Nid yw nef ond mynd yn ôl,
Hyd y mannau dymunol.

Un o fechgyn y Blaenau, y diweddar Owen Morgan Lloyd, biau’r gwpled uchod, ac mae llawer ohonoch yn ei gofio ‘rwy’n siwr, fel Gweinidog a Phregethwr a bardd o ddawn arbennig iawn. Teyrnged i’w hen ardal sydd gan Owen Morgan yn y llinellau hyn.”


[Argraffwyd gan Wasanaeth Llyfrgell Gwynedd. 
ISBN 0 904852 60 1]



11.11.15

Stwffio tomatos

Hen flwyddyn sâl i dyfu llysiau oedd hi'n fan hyn.

Ches i ddim un bwmpen. Dim un. Ar ôl eu tyfu o had a'u meithrin yn y tŷ gwydr, roedden nhw'n blanhigion da, ond yn hwyrach o lawer yn prifio. Wedyn, ar ôl eu caledu a'u plannu allan yn yr ardd ac ar y rhandir, mi drodd y tywydd yn sâl ac yn oerach eto.

Er gwaetha' ymdrechion i'w gwarchod efo plastig drostynt, erbyn iddyn nhw ail-ddechrau tyfu'n gryf, roedd hi'n rhy hwyr i'r ffrwythau bach ddal i fyny cyn diwedd y tymor. I'r compost aeth y cwbl, a'r bwmpen fwya'n ddim mwy na maint afal.

Tomatos hyfryd ildi
Mi wnes i'n well efo pys a ffa. Ond mae'r tomatos bron a drysu 'mhen i. Dim ond yn y tŷ gwydr mae'n bosib tyfu tomatos yma, ond efallai nad ydi tŷ gwydr di-wres yn ddigon chwaith... a'r gwahaniaeth rhwng tymheredd y dydd a thymheredd y nos yn rhy eithafol.

Tyfodd chwech o goed -moneymaker ac ildi- yn dda, ond efo'r diffyg haul am y rhan fwyaf o'r haf, roedd y ffrwyth yn hir iawn yn aeddfedu. Ac wedyn dim ond fesul hanner dwsin oedden ni'n medru eu hel nhw. Dim gobaith am 'glut' yn fan hyn!

Tomatos moneymaker yn cochi fesul 'chydig
Fel llynedd, ddaeth yr aflwydd blight ddim ar y tomatos, ac efo'r hydref mwyn, maen nhw'n dal i dyfu. Ond asiffeta, mi fysa'n braf medru hel pwysi o domatos ym mis Medi...!

Dal yn fwyn yn wythnos cynta' Tachwedd
Dwi wedi llyncu mul efo tomatos o'r blaen, a pheidio'u tyfu am ddwy flynedd. Mae'n demtasiwn i ddeud "Wfft i domatos; stwffio nhw" eto! Gawn ni weld...

30.9.15

Plannu dan gysgod

Ges i gyfle dros y Sul i blannu'r gwely bach newydd wnes i yng Ngorffennaf wrth ail-adeiladu grisiau lawr i waelod yr ardd (Cwt Coed a Draenogod).

Bydd y gwely bach yma yn y cysgod am y rhan fwyaf o'r dydd, ond digwydd bod, roedd rhywfaint o haul wedi dod rownd ato erbyn i mi dynnu llun, tua hanner awr wedi dau.

Dros y blynyddoedd, 'da ni wedi bod yn euog o ffansïo planhigion mewn meithrinfa, neu ganolfan arddio, a'u prynu nhw heb le addas i'w plannu nhw. Roedd hanner dwsin o bethau o gwmpas y lle 'ma angen amodau lled-gysgodol, ond wedi eu plannu -dros dro- mewn llefydd oedd yn llygad yr haul, a ddim yn hoffi eu lle.
 (Ahem: dim jôcs am haul a Stiniog plîs...)


Maen nhw wedi cael eu symud rwan, a gobeithio y gwna'n nhw'n well yn eu cartref newydd!

Mae'r tormaen London pride ar y chwith, a'r sedums ac ati yn y wal yno ers tro. Y planhigion ymysg y pridd noeth sy'n newydd. Wel, ddim yn newydd chwaith ... heblaw'r ddwy friallen -Primula vialii- sydd yng ngolau'r haul yn y llun.  Ges i'r rhain am deirpunt yr un yn Ffair Fêl Conwy ganol Medi.

Hefyd yn y gwely (efo'r cloc o'r briallu) mae
llysiau'r 'sgyfaint Pulmonaria blue ensign;
Heuchera sydd a'i enw wedi hen fynd o'r cof;  
Pulmonaria pinc a glas anhysbys;
blodyn ewyn Tiarella spring symphony;  
Heloniopsis orientalis;
a Cardamine trifolia -berwr tribys



Yn ôl fy arfer, wedi'i hailgylchu mae'r wal. Pennau llifiau llechi ydyn nhw. Deunydd pobogaidd yn ardaloedd llechi Gwynedd. Daeth  y cerrig o'r wal arall sydd i'w gweld yn y llun. Honno oedd wal derfyn gwaelod yr ardd, cyn inni brynu'r triongl ychwanegol. Tynnais hanner y wal i lawr, a gosod coed derw o hen arwydd arni, fel mainc, a chafn planhigion alpaidd hefyd. Defnyddio'r cerrig wedyn i godi wal newydd ar lethr er mwyn creu gwely blodau gwastad.

Does dim byd yn mynd yn wâst yma!!


27.9.15

Ffa -rwel haf

Daeth ha' bach Mihangel. A da ei gael.

Bu'n hyfryd y penwythnos yma, ac o'r diwedd mi gawson ni gyfle i fwyta allan yn yr ardd. Dyma un o bleserau bywyd: bwyta bwyd ti 'di tyfu dy hun, a chael gwneud hynny allan yn yr awyr iach.


Mae'r ffa melyn wedi gorffen rwan. Mi heliais yr olaf ohonynt, a chodi courgettes bach del 'run pryd, a'u coginio efo'u gilydd a darn o facwn. Mae digon yn y rhewgell i'n cadw'n fodlon am sbelan hefyd.


Mi fues i'n clirio'r planhigion ffa, oedd erbyn hyn wedi magu gorchudd go hyll o rwd. I'r bin compost cyngor sir aeth y rheiny yn hytrach na'n twmpath deilbridd ni.

Wedi clirio'r olaf o'r coed pys hefyd. Y Fechan a'i ffrindiau wedi bod yn 'dwyn' y pods olaf wrth chwarae allan yn y cefn!

Mae'r ffa dringo ar y llaw arall yn dal yn gynhyrchiol iawn ar hyn o bryd, felly bydd digonedd o ffa i ddod eto tra pery'r tywydd da.

Hir oes i'r haul!


13.9.15

Seren yr wythnos

Jasmin yr haf.


Jasminum officinale affinum


Yn llenwi'r ardd gefn ar hyn o bryd efo'i arogl sbeislyd arbennig, er mor fach ydi'r blodau.
Mmmmm..

Mae'n tyfu ar wifrau yn erbyn ffens, yn wynebu'r gogledd. Gyda lwc, efo 'chydig o docio priodol yn Chwefror, mi fydd yn llenwi'r lle sydd ar gael iddi efo blodau yn hytrach na changhennau a dail.


10.9.15

Llwyddo a methu

Mae darn a sgwennais rywbryd dros y Pasg yn son am gystadleuaeth fawr i dyfu'r blodyn haul talaf, yn ogystal a son am hau hadau diarth. (Rhuthr goddaith a.y.b)

Mi gawson ni lwyddiant efo un, a methiant llwyr efo'r llall.

Bu hen dynnu coes a thaflu llwch, a bwydo a thendio; brwydro efo malwod ac adar a gwyntoedd cryfion, a chyhuddiadau lu o dwyllo, ond o'r diwedd, daeth diwedd ar yr aros. Diwrnod olaf Awst oedd diwrnod mawr y mesur.

Fel hyn oedd hi ar yr awr dyngedfennol:

Cae Clyd. 70 modfedd. Medal efydd!



                                                             Rhiwbach. 77". Dyfarnwyd y fedal arian,
                                                             -ar ôl apêl yn erbyn y tâp mesur unigryw...

...ac, ar ôl hau yn hwyr a chychwyn yn araf...

Neigwl (tŷ ni) oedd pencampwyr teilwng 2015! Efo tri neu bedwar blodyn haul dros 90" roedd y fedal aur yn haeddianol. Er aros yn amyneddgar, ddaeth Dafydd Êl ddim acw i gyflwyno'r gwobrau, ond cyflwynwyd desgil wydr 'amhrisiadwy'  (wel, un fu'n hel llwch yn yr atig am ddegawd a mwy!) i'r pencampwyr i'w chadw am flwyddyn.


Dyma'r ddesgil, ahem, 'hyfryd' a'i gwaith llythrennu, ym..cywrain... ?!
Mae trigolion tŷ ni yn ysu am gystadleuaeth 2016 rwan, er mwyn i rywun arall orfod ei chael hi...

 

Ychydig o hwyl diniwed gwerth chweil. Be gewch chi'n well 'de. Bydd yn rhaid dewis testun cystadleuaeth 2016: moronen hiraf? Pwmpen drymaf efallai? "Bydd raid cytuno ar reolau o flaen llaw tro nesa" medd y ddau daid... nid eu bod nhw'n gollwrs sâl o gwbl! 

Beth am y methiannau ta?
Mi wnes i hau hadau pys merllys (asparagus peas) dair gwaith, ond pydru fu hanes bob ymgais. Rhy oer am yn hir iawn eleni doedd. Mi driwn ni eto'r flwyddyn nesa.

Tyfodd y ciwcymbar lemwn yn blanhigyn dwy droedfedd, cyn pydru yn ei bôn a marw. Gor-ddyfrio efallai, ond yn sicr wedi diodde'r oerfel hefyd.



30.8.15

Dim Eirin

Blwyddyn arall heb eirin.

Dim eirin Dinbych. Dim damsons gwyllt. Dim eirin tagu.

Mae pen draw i amynedd pawb, ac mae'r goeden eirin Dinbych yn yr ardd gefn yn agosáu at y last chance saloon. Mi flodeuodd hi eto eleni, ond ddaeth dim ffrwythau. Bosib iawn mae'r cyfnod oer adeg blodeuo achosodd y methiant, ond roedd gwenyn yn sicr wedi bod yn peillio arni. Bosib nad ydi'r goeden yn fodlon yn ei lle; rhy agored i wynt efallai.

Neu gall fod yr impiad a'r meithrin gwreiddiol yn sâl... dwn 'im.

Ar ôl blynyddoedd heb gynhyrchu, o'n i'n poeni digon amdani llynedd i ffonio'r feithrinfa sy'n impio a thyfu a gwerthu coed eirin Dinbych, i holi am gyngor.

"Rho flwyddyn/ddwy arall iddi" medda hwnnw. Mi fysa fo bysa!

Ta waeth, roedd y goeden wedi rhoi tua tair troedfedd o dyfiant newydd ar bob cangen eleni (awgrym bod y lleoliad yn addas?) ac yn datblygu'n hen beth blêr a heglog.

Dwi wedi ei thocio hi ddiwedd Gorffennaf, gan dorri'r prif fonyn er mwyn agor y canol, ac wedi lleihau hyd y tyfiant newydd i'w hanner.


Dwi wedi clirio popeth oedd yn tyfu o gwmpas ei bôn hi hefyd gan obeithio bod y cyfuniad -efo chydig o fwydo a thendans y gwanwyn nesa'- yn arwain at goeden mwy bodlon, a pherchnogion mwy bodlon hefyd.


Neu bydd y llif yn dod allan. Fe'i rhybuddwyd!


23.8.15

Tywallt ac arllwys

Wedi cymryd gair y dyn tywydd bore 'ma, a mentro allan am dro cyn cinio efo dwy o'r genod, gan ddisgwyl iddi aros yn sych tan ddau o'r gloch.


Difaru wedyn!


Crwydro uwchben tref 'Stiniog heibio'r Fuches Wen a Hafod Ruffydd, ac wrth ddringo'r domen i chwarel Maenofferen, cyrraedd gwaelod y cwmwl, fel cerdded trwy ddrws i stafell wahanol...



Ymhen dim, a ninnau ar ein ffordd 'nôl i lawr, roedden ni'n wlyb at ein crwyn, yn rhedeg a chwerthin bob-yn-ail.


Bwrw hen wragedd a ffyn dros graig Garreg-ddu, a ninnau 'nôl yn y dref yn 'mochal mewn drws siop yn gwylio mellt a rhyfeddu at y dŵr ddaeth o nunlle i lenwi'r gwterydd i gyd.


Diwrnod arall ym Mlaenau Ffestiniog! Diwrnod cofiadwy cyn gorfod mynd 'nôl i gwaith.


20.8.15

Dal gwyfynod

O'r diwedd daeth noson braf a digon cynnes nos Sul i dynnu'r llwch oddi ar y lamp dal gwyfynod.

Bu ymlaen rhwng 9.30 a hanner nos, sydd ddim hanner digon a deud y gwir, ond o'n i'n barod am fy ngwely, a ddim isio codi wrth iddi wawrio i rwystro popeth rhag dianc yng ngolau dydd, felly mi rois geuad arno tan y bore.

Mae'r twb o dan y lamp yn llawn o ddarnau bocsys wyau iddyn nhw gael clwydo.

Bu'r Fechan a finna'n mynd trwyddyn nhw fore Llun yn chwilio am y rhai mwyaf deniadol, gan anwybyddu'r degau o wyfynod brown, diflas. Amaturiaid llwyr!

Siomedig braidd oedd yr helfa, heb unrhyw walch-wyfynod na theigars gardd, sêr lliwgar y gwyll. Ond mi gawn gyfle i roi'r trap allan eto cyn diwedd y mis, gyda lwc.



Mae'r gem gloyw, neu'r gem pres gloyw yn stynar go iawn. Fedr llun ddim cyfleu'r lliwiau hardd metalig sydd ar adenydd hwn yn iawn, ond mae'n werth ei weld. (Burnished brass moth; Diachrysia chrysitis)


Gwyfyn corn carw. Peth bach brown, ond y patrwm dyrys ar yr adenydd yn ei gwneud yn hawdd i'w nabod. (Antler moth; Cerapteryx graminis)


Gwyfyn brith, neu 'pupur-a-halen'. Cuddliw ar gyfer rhisgl coed bedw. (Peppered moth; Biston betularia)


 Melyn y drain (brimstone moth); carpiog y derw (scalloped oak) ymysg y lleill.




 Llawer iawn o'r lleill wedi hedfan cyn i ni gael llun, neu'r lluniau ddim digon da.


Y gacynen hardd yma wedi hedfan, ond yn ddigon caredig i lanio ac aros i mi dynnu llun.

DOLEN i erthygl o bapur bro Stiniog a'r cylch am wyfynnod.

Dolen i blog Ailddysgu am wyfynod.

18.8.15

Garddio guerilla a biwrocratiaeth dda!

Peidiwch a deud wrth neb, ond mae'r Fechan a fi wedi bod yn hau hadau ar verges y ffordd gefn acw. Rebals wîcend go iawn.

Erbyn eleni, roedd ein pabis melyn, pabis coch, pig-yr-aran, mantell y forwyn, llysiau milwr, ac ati yn addurno lleiniau o laswellt fan-hyn-fan-draw, ac er bod y Cyngor Sir yn eu torri'n achlysurol, roedden nhw'n edrych yn well na'r glaswellt bwrdeistrefol, unffurf arferol.


Pan brynson ni'r triongl er mwyn medru mynd a'r biniau allan i'r cefn, daeth llain o 'verge' ar ochr y ffordd efo fo, a dwi wedi bod yn 'helpu' dipyn o perennials dyfu wrth y giât. Maen nhw fel arfer yn edrych yn dda erbyn Awst, ac wedi cael llonydd golew bob blwyddyn gan gontractwyr glaswellt y Cyngor.

Tan eleni. Mewn cyfnod o doriadau ariannol, mae'r lladd gwair wedi cynyddu am ryw reswm!


Dwi'n dallt bod verge yn aml iawn yn ffurfio rhan allweddol o'r ffordd, ac ar gyffordd ac ati mae angen rheoli'r tyfiant er mwyn diogelwch defnyddwyr y ffordd. Ond yn yr achos yma, cul de sac ydi'r ffordd gefn; ac un ddistaw iawn o ran traffic.

Torrwyd yr ardal gyntaf ym mis Mai. Popeth yn iawn: mae'r selebs garddio ar BBC2 yn hyrwyddo'r "Chelsea chop" bob blwyddyn 'tydyn!

Oedd, roedd yn biti canfod y lle wedi'i droi'n llanast eto wedyn yn ystod Mehefin, ond roedd yn ddigon buan i gael arddangosfa o hyd... ac roedd yn dod yn ddigon del ddiwedd Gorffennaf...

Ond, daeth dyn y strimar eto fyth ar fore'r 5ed o Awst -o lech i lwyn heb i ni ei weld. Er mawr siom, torrodd y cwbl eto, er fy mod wedi marcio'r ardal efo cansenni crwn.


Ar un adeg, mae'n siwr gen' i y byswn wedi ffonio'n syth i gwyno a diawlio, ond dwi 'chydig callach yn fy mhedwardegau. ("Hyh!" fysa'r Pobydd yn ddeud ma' siwr tasa hi'n darllen hwn.)
O'n i rhwng dau feddwl oedd o'n werth cysylltu o gwbl, ond mi ddudodd y Fechan yn ddiniwad i gyd: "Dyliat ti sgwennu llythyr atyn nhw Dad i ofyn pam".

Gyrrais ebost hwyliog ar Awst y degfed yn gofyn yn gwrtais iddyn nhw egluro os oedd is-ddeddfau neu rwbath arall yn rhwystro tyfu blodau ar verges Stiniog? Doedd dim pwrpas dwrdio efo'r ymholiad cynta'; mae mil o bethau pwysicach mewn bywyd yn'does.

Os dwi'n onest, o'n i'n disgwyl ateb swyddoglyd a biwrocrataidd. Ond mi ges i siom o'r ochor orau go iawn.

Erbyn y 14eg, roedd arolygwr priffyrdd y Cyngor Sir wedi bod yn archwilio'r safle medden nhw, ac mi ges i ateb yn cadarnhau y gallwn annog blodau wrth y giât o hyn ymlaen! Beryg i adran briffyrdd Gwynedd roi enw da i fiwrocratiaeth. Diolch am eu hagwedd ymarferol; mae'n adfer hyder rhywun yn yr awdurdod lleol.