Cwm Hyfryd

Cyfres o gardiau post o'r Ariannin.

Dolen i'r gyntaf ar y gwaelod

Wrth gyrraedd lleoliad nesa'r daith, mae'r olygfa trwy ffenest y bws yn gwneud i mi eistedd i fyny'n sydyn. 'Croeso i Drefelin' medd yr arwydd yn Gymraeg yn ogystal â'r Gastilaneg a'r iaith frodorol.

Tu hwnt i'r arwydd, yn wynebu pawb sy'n cyrraedd y dref, mae canolfan wybodaeth a thair baner yn chwifio: y ddraig goch sy'n hawlio'r polyn canol, a baneri'r Ariannin a'r brodorion Tehuelche-Mapuche bob ochor iddi. Yno hefyd mae cerflun mawr o ddraig rhag ofn nad ydi pawb wedi deall eu bod wedi dod i ardal Gymreig.

Trwy gyswllt â Noe, cymwynaswraig leol, cawsom groeso cynnes gan griw o Wladfawyr Esquel, ond rhaid i rywun chwilio'n go ddyfal i ganfod unrhyw Gymraeg ar y stryd yno. Nid felly Trefelin!
Dyma le sy'n arddel ei Gymreictod yn falch. Mae llawer o'r siopau yn gwneud hynny'n amlwg; ac mae pob arwydd cyhoeddus yn ddwy- neu'n dairieithog.

Heb hostel, rhaid talu ychydig yn fwy i aros mewn llety gwely a brecwas yn Nhrefelin, ac er yn groesawgar iawn, mae'n anodd perswadio'r perchennog nad oes raid iddo fo ein diddanu trwy gydol ein harhosiad! Yn garedig iawn, mae'n rhoi gwibdaith o'r dref i ni, ac ein tywys at lan afon Futaleufú i dynnu llun, ac i weld fflamingos ar lan pyllau ar gyrion y dre'.

Gyda'r nos, cawn stecan anferth efo Ernesto a'i deulu, ac er nad oes ganddo gysylltiad Cymreig o fath yn y byd, mae'n holi'n daer am hanesion o Gymru fach ac yn awyddus i rannu ei frwdfrydedd am yr Ariannin hefyd. Mewn bwlch yn y sgwrsio, dwi'n ymddiheuro gorau fedrwn ac yn dianc i'r llofft i gael rhoi fy nhraed i fyny o'r diwedd!

Ym Mharc Cenedlaethol Los Alerces, mae ardaloedd eang nad yw'n bosib crwydro heb dywysydd swyddogol, ac ar ôl edrych ymlaen yn arw ers wythnosau, mae'n siom garw i ddeall nad yw'r trek at rewlif Torrecillas ar gael yr adeg yma o'r flwyddyn!

Dan awyr las gwych, mae ymweld ag argae trydan-dŵr San Martin rhwng mynydd trawiadol Gorsedd y Cwmwl, a chadwyn Mynyddoedd y Cymry yn lleddfu rhywfaint ar y siom am wn i, a dwi'n gwneud y gorau o'r cyfle i dynnu cant o luniau, ond mae'n drysu 'mhen i na fedraf ddilyn trwyn lle mynnwn am y dydd.

Boddwyd y dyffryn heb glirio'r coed oedd yn tyfu yno, a rwan mae ambell fae a glan Lago Amutui Quimey fel mynwent boncyffion gwyn, yn sgerbydau noeth blith-draphlith ar y graean.  Nôl yn y llety, mae Ernesto yn disgrifio sut mae'r coed yn ffrwydro'n rheolaidd i wyneb y llyn yn ddirybudd ar ôl blynyddoedd o ddadwreiddio araf dan y dŵr. Nid yw'n ddiogel rhoi cwch ar y llyn o'r herwydd.

Ddiwedd y pnawn mae tacsi'n ein codi o'r plaza i fynd i weld tiwlips enwog Cwm Hyfryd, tua deg milltir o Drefelin ar ffordd Bwlch Futaleufú i Chile. Mae o'n fodlon aros am dri chwarter awr i ni gael edmygu stribedi lliwgar y blodau'n siglo fel un yn awel ysgafn gyda'r nos, wrth i'r haul araf ddisgyn at gopaon gwynion y gorwel.

Heb gar ein hunain, mae'n profi'n anymarferol i ni gyfuno ymweliad i Nant y Fall a Melin Nant Fach; mae bar bach yn y dref yn galw beth bynnag, a phump bragdy lleol yn gwerthu cwrw artesanal  yno. Da ydyn nhw hefyd.

Drannoeth, mae cael crwydro Lôn y Rifleros efo Gwion -hogyn o Besda sy'n byw yma- yn uchafbwynt heb os.

O weithio yn y byd cadwraeth adra yng Nghymru, bu'n gwirfoddoli efo awdurdod y Parc Cenedlaethol ar ôl symud allan yma, ac yn ogystal a chyfoeth o wybodaeth am fywyd gwyllt yr ardal ac enwau Cymraeg y mynyddoedd, mae'n fraint cael gweld rhai o leoliadau hanesyddol y Cymry efo fo.

Ond, daeth diwedd ein hamser yn Nhrefelin hefyd.

Cyn gadael, mae Amgueddfa'r Andes yn werth ymweliad, a the bach Cymreig yn un o'r Tai Te yn ddigon dymunol. Mae'r deisen ddu yn flasus, ond mae'n brofiad rhyfedd iawn clywed 'Cân Walter' Meic Stevens, a chasgliad rhyfeddol o ganeuon Cymraeg, fel 'Fydd y chwyldro ddim ar y teledu, gyfaill' ymlaen yn y cefndir, a ninnau mor bell o adra.

O gymharu â'r frechdan gaws-pôb a ham sydd ar gael yn rhad ymhob man, braidd yn ddrud ydi'r te Cymreig, felly cip sydyn ar y llyfr ymwelwyr ac allan a ni.

Methiant ydi'r trydydd cynnig, dros dri diwrnod, i gael Amgueddfa Cartref Taid a bedd y ceffyl enwog -Malacara- ar agor;  ac ychydig iawn iawn welis i o Wladfawyr Trefelin hefyd yn anffodus; ond bu'n bleser cael bod yma am gyfnod byr serch hynny.

Y plaza amdani felly, i ddal bws lleol 'nôl am Esquel. Mae taith wyth awr dros y paith o'n blaenau.

Cwm Bagillt a Mynyddoedd y Cymry ar y chwith, a Gorsedd y Cwmwl ar y dde

Cerdyn Post #1

Gweddi Wladgarol

Cyfres o gardiau post hwyr o'r Ariannin.
Dolen i'r gyntaf ar y gwaelod

Dwi heb dywyllu gwasanaeth capel ers blynyddoedd, ond tra yn Esquel mi gawson ni wahoddiad i ymuno efo nhw yng ngwasanaeth Seion.

Bach oedd y gynulleidfa, ond roedd y gwasanaeth yn un hyfryd a hithau'n Sul y Mamau yn yr Ariannin. Darllenodd Emyr englyn, a'r linell ola'n fy nharo wrth i mi feddwl am fy mam i, a mam y plant acw, filoedd o filltiroedd i ffwrdd.

'A lle bu hon, mae gwell byd.'

Er braidd yn nerfus am fynd o'n i'n falch ein bod wedi derbyn. Ac os dwi'n onest, mi wnes i fwynhau'r canu hefyd! Emynau fel Gweddi Wladgarol: 'Cofia'n gwlad, Benllywydd tirion'; a Gwahoddiad ac ati.

Roedd pawb yn hynod groesawgar, ac mi gawson ni awr neu ddwy o sgwrsio difyr iawn dros de bach yn y festri efo pawb wedyn.

Bryn y Groes o Esquel

Y bore hwnnw, roedden ni wedi dringo i ben Cerro la Cruz -Bryn y Groes- craig sy'n sefyll yn geidwad dros y dref, ac wedi tynnu sylw ers inni gyrraedd, fel rhywle i anelu amdano.

Rhaid cerdded trwy gyrion y dre' i ddechrau; strydoedd blêr o dai bach di-gynllun a chytiau chwit-chwat o bren a theiars a phlastig. Mae perchennog ambell un yn sefyll yn y drws yn gwylio'r gringos diarth: rhai'n ymateb i'n "bon día" ni; eraill ddim, a chŵn diarth yn rhuthro atom yn gobeithio cael sylw neu fwyd.

Dringo wedyn yn igam-ogam trwy blanhigfa o goed pîn a'r llethrau'n llawn adar mân yn canu, fel côr y wawr ym mis Mai adra. Mae'r Loica -y 'robin goch' fel mae'r gwladfawyr yn ei alw, yn syfrdanol o hardd efo'i frest yn goch fel fan bost; mae'n clwydo ar lwyn isel gan ganu fel eos heb falio dim ein bod ni yno ddegllath o'i flaen.

Esquel o Fryn y Groes!

Does dim enaid byw arall allan ar y mynydd, a does ryfedd; mae yna wynt main yn chwipio'r copa, ac mae'n rhy oer o lawer i gael ein brechdan yno, felly'n ôl a ni i lawr trwy'r coed. Mi gymrodd llai o amser i ddringo nag oedd rhywun wedi'n cynghori, felly mae amser i chwilota a thynnu lluniau rhai o'r planhigion ar y ffordd i lawr.

Blodau fel y seren fach, estrellita yn lleol (Tristagma patagonicum) a'i betalau cul gwyn, yn blodeuo ar bridd noeth y tir uchel lle mae'r eira'n meirioli yn y gwanwyn. Mae tegeirian melyn hardd iawn yma hefyd, a dwi angen mynd i fodio llyfrau i'w nabod ar ôl cyrraedd adra. Un arall sy'n dechrau blodeuo rŵan ydi'r llwyni calafate (Berberis microphylla), ac er 'mod i'n rhy fuan i hel yr aeron duon, dwi wedi llwyddo i brynu pot o'r jam, ac mae'n werth ei gael!

Diwrnod arbennig arall, mewn gwlad arbennig.
------------------------


Y cerdyn post cynta'

Troi am y Wladfa

"Ydech chi'n siæred Gymræg?" medd yr acen hyfryd tu ôl i mi. Roedd y bws o Bariloche i Esquel awr a thri chwarter yn hwyr, felly tîn-droi yn y Terminal Autobus oedden ni, ac mi welodd o'r ddraig goch ar y rycsac.

Doedd Mervyn Melin Nant Fach, ddim yn hyderus yn iaith ei dad, felly cymysgedd o Gymraeg, Sbaeneg ac iaith ryngwladol y chwifio dwylo gafwyd ar y daith bump awr i'w filltir sgwâr o yn y Wladfa Gymraeg. Dyna ein profiad cyntaf o siarad Cymraeg efo brodor yn yr Ariannin, a hynny gannoedd o filltiroedd i'r gogledd o'r cymunedau Cymreig.

Roedd y bws yn foethus i gymharu â siarabangs budr a swnllyd bysus cyhoeddus Cymru, a'r siwrna braf yn y seti blaen ar y llawr ucha' ddim yn costio fawr mwy na thocyn o Stiniog i Gaernarfon ac yn ôl!

O fewn tri chwarter awr, ar ôl 5 diwrnod o gymylau a glaw, mae'r awyr yn clirio'n las a'r mynyddoedd yn cyrraedd eu huchder llawn. Mae'r angar wedi clirio o'r ffenest erbyn hyn hefyd, i ni fedru edmygu'r olygfa: llethrau claerwyn wedi'u torri gan greigiau duon, ac ambell gopa a chrib fel coron dywyll ar ben y mynydd. Dyma'r ucheldir welson ni o'r awyren wrth gyrraedd wythnos ynghynt.

Bu dipyn o ddifyrwch o'n cwmpas ar y bws wrth i mi ymateb i gais Mervyn i ddysgu 'chydig o Gymraeg iddo, trwy ganu cân berthnasol Plethyn: 'Melinydd oedd fy nhaid', a 'nghyd-deithiwr yn cyfieithu iddo fo. Er canu hon fil o weithiau i'r plant pan oedden nhw fychain (pennill y chwarelwr yn benodol), wnes i erioed ei chanu hi'n gyhoeddus o'r blaen. Roedd o'n gwerthfawrogi'r geiriau fwy na'r llais dwi'n meddwl!

O ben y bwlch mae'r bws yn disgyn yn droellog i lawr i'r dyffryn coediog, a'i ochrau'n codi'n serth a'r coed yn teneuo efo uchder, i haen sy'n frith o lwyni bychain, nes ei bod yn rhy uchel i blanhigion preniog, a'r tirwedd yn troi'n sgri llwm, neu'n graig noeth. Collodd Cymru ei 'treeline' naturiol ganrifoedd yn ôl, a dwi'n difaru na fedraf neidio oddi ar y bws i gerdded a dringo am y diwrnod, efo llond bag o lyfrau i nabod y planhigion a'r adar yma.

Daw'r bws i stop mewn man archwilio Gendarmería Nacional a'm deffro fi o'r synfyfyrio. Ai dyma'r ffin rhwng taleithiau Rio Negro a Chubut tybed? Roedd Mervyn yn chwyrnu felly doedd dim modd holi; ac wedi ychydig funudau yn unig o oedi, ymlaen â ni.

Mae'r tirlun yn drawiadol bob cam ar y daith, ac ambell lecyn arall yn dal y sylw, fel rhaeadrau Cascada de la Virgen a'r eglwys wen; dŵr Rio Foyel yn wyrdd; gwair pampas yn ei gynefin naturiol, yn hytrach na gardd yn suburbia; gwartheg yn y ffordd, fel defaid y Migneint (ond ddim digon call i symud pan ddaw cerbyd); a golwg cynta ar rai o'r estancias a'r ffermydd mawr, sef rhesi o goed talsyth, cul, y poplys -alamo fel mae'n nhw'n cael eu  nabod yma.

Erbyn gyda'r nos, mae'r bagiau yn yr hostel yn Esquel, a chawn chwilio am gwrw oer a thamaid o fwyd.
---------------------------------------


[Cerdyn post hwyr o'r Ariannin. #5. PW Hydref 2018]

Gwyn ein byd

Mae 'na rwbath cyfareddol am dirlun gwyn, gwag, distaw.

Yr unig sŵn am gyfnod oedd olwynion a cheblau'r cadeiriau yn ein cludo'n araf i rywle anweledig yn uchel ar lethrau'r mynydd.

Mewn caban cauedig, mae cymal cynta'r daith yn glud, ond o drosglwyddo i gadeiriau sgïo agored ar ran uchaf y mynydd, mae'r profiad yn dra gwahanol; heddiw o leia.

Roedden ni ddiwrnod yn hwyr yn cyrraedd Bariloche, a thymor sgïo mynydd Cerro Catedral newydd gau am y gwanwyn -nid fod gen i fawr o ddiddordeb mewn sgïo, ond efo diwedd y tymor daeth cau pump o'r chwech llwybr cebl-car hefyd. Anelu am ardal o dan gopa Punta Prinsesa oedd raid felly.

Ar ôl cael cip sydyn o gopaon gwych Catedral dan awyr las wrth deithio o'r maes awyr, mae 'mynydd y gadeirlan' wedi bod dan gwmwl bob dydd, fel y Moelwyn yn gwisgo'i gap dragywydd. Efo'r rhagolygon tywydd ddim yn gaddo unrhyw welliant, rhaid oedd mentro, a gobeithio y byddai pen ucha'r sgi-lifft yn codi uwchben y cwmwl...

Breuddwyd gwrach!

Y gobaith oedd gweld golygfeydd godidog o'r mynydd trawiadol yma, yn ogystal â'r Parc Cenedlaethol a'r Andes. Mae'n anodd gweld y gadair sgïo bob ochr i ni ar gymal ola'r daith, heb son am unrhyw olygfeydd! Mae'r gwynt yn codi rŵan, a'r tymheredd yn disgyn; ac mae eira mân, caled yn lluwchio i'n gwynebau, wrth i'n clustiau ni glecian efo'r uchder.

Rhaid chwerthin wrth grwydro'r eira i dynnu llun mewn amgylchedd cwbl ddi-liw, heb weld yn glir lle oedd y llawr yn gorffen a'r awyr yn dechrau. 'Hen linell bell nad yw'n bod'  go iawn oedd y gorwel yma.

Mae'r caban pren yn gynnes a chroesawgar, a'r baned siocled boeth yn fwy deniadol o lawer na chwrw am unwaith. 

Dryswyd ein bwriad i gerdded at Refugio Frey ar ddiwrnod arall, a'r llwybrau ar gau oherwydd yr amodau tywydd: eira newydd a'r tymheredd dan y rhewbwynt. Dyma gaban sydd ar uchder o 1700m ar gefn Catedral, ac un o treks undydd poblogaidd yr ardal.

Rhaid i bawb sy'n cerdded llwybrau'r Parciau Cenedlaethol yma gael trwydded cyn mynd, ac mae'n ddifyr iawn eu bod yn medru cau llwybrau er mwyn diogelwch. Biti ar y diawl na fedrwn ni rwystro mynediad i ambell un ar fynyddoedd Cymru fach hefyd!
-----------------------------

[Cerdyn post rhif pedwar o'r Ariannin. PW Hydref 2018]

Mae'r gwynt yn oer oddi ar y llyn

Profiad difyr oedd eistedd yn ffenast yr awyren i hedfan i ymylon gorllewinol yr Ariannin.

Roedd y brifddinas yn ymestyn hyd y gwelwn am gyfnod; wedyn croesi gwastatir anferthol y pampa, a miloedd o aceri -oedd yn amlwg yn hen dir corsiog a delta afon oedd wedi'u draenio i'w hamaethu.

Er hyn, roedd dal yn frith o lynnoedd a phyllau dirifedi yn disgleirio fel ceiniogau newydd trwy'r tirlun. Rhai ohonynt wedi'u hamgylchynu gan gylch o halen gwyn ar y glannau; eraill yn felyn yr olwg.

Ymhen dwyawr, daeth mynyddoedd yr Andes i'r golwg, a ngadael i'n gegrwth at raddfa'r cribau a'r copaon, dan eira claerwyn, a dwi'n ysu i gael mynd i grwydro.

Buan mae'r teithwyr yn llifo trwy fiwrocratiaeth maes awyr bach Bariloche, a thacsi'n dyrnu mynd a ni y deg milltir i'n hostel ar lan llyn enfawr Lago Nahuel Huapi, ynghanol Parc Cenedlaethol o'r un enw.

Mae'r haul yn isel erbyn hyn a'r gwynt yn rowlio'n oer oddi ar lethrau'r mynyddoedd ac yn codi rhesi o donnau gwynion ar ddŵr du y llyn, felly ar ôl cerdded i'r dre am blatiad o basta, mae'n bryd troi'n ôl am yr hostel i yrru nodyn adra, a diogi efo panad mewn ffenast fawr yn gwylio'r eira yn raddol newid lliw ar hyd y gorwel wrth iddi nosi.

Rhywbeth go hyblyg ydi amser i'r Archentwyr mae'n ymddangos. Popeth yn cychwyn yn hwyrach na'r disgwyl, ond yn cyrraedd yn aml iawn yn gynt nag awgrym yr amserlen. Weithia' daw dy fws, dro arall, wel, rhaid aros a gweld! Y traddodiad mañana yn gryf, ac efo 'chydig o ymarfer, dwi'n siŵr y byswn i'n gwneud yn iawn yma!

Drannoeth y cyrraedd, dwi'n eistedd mewn caffi yn gobeithio cael teithio i ben pella' penrhyn Llao Llao i gerdded yn y coedwigoedd naturiol eang sy'n gorchuddio godrau'r mynyddoedd anferth fel Cerro Lopez a Cerro Capilla.

Tywydd digon tebyg i 'Stiniog sydd yn nhref Bariloche tra 'da ni yno, yn newid fesul awr bron, ac wrth aros y bws heddiw, mae'n tywallt y glaw. Mae'r dilyw yn llifo'n un llen oddi ar y bondo gyferbyn, gan ffrwydro'n rhes o ddŵr gwyn ar hyd fflagiau cerrig amryliw y pafin, a chreu ffin amlwg rhwng 'mochel a gwlychu i'r rhai sy'n mentro ar hyd y stryd.

Ar ôl llwyddo i ddal bws 21, a dod oddi arno ar ben pellaf ei daith, mae llwybrau Llao Llao yn werth eu crwydro. Daeth yr haul allan yn ddigon hir i ni fedru cerdded milltiroedd trwy goedwigoedd hynafol o ffawydd deheuol a chypreswydd alerce -sydd wedi rhoi enw i Barc Cenedlaethol arall yn yr Andes. Mae rhai o'r coed yma'n gewri trawiadol; yn enfawr i gymharu efo coedwigoedd derw Cymru.

Yn eu cysgod mae blodau coch hyfryd y notro: llwyni tân Chile; a phetalau melyn llachar y fanhadlen retama, yn ychwanegu lliw i'r goedwig. Mewn ambell bant gwlyb, mae casgliad anhrefnus ond hynod, o fonion oren coed myrtwydd Chile yn teyrnasu, ac mewn ardaloedd eraill mae'r bambŵ cynhenid, colihue, yn drwch.

Daw'r llwybrau i olau dydd yn achlysurol, ar lan un o'r llynnoedd hardd o ddŵr clir oer: Lago Moreno; neu lyn bach Lago Escondido, a'i elyrch gyddf-ddu. Ar ôl cinio bach sydyn mewn gwynt main ar lan llyn Moreno, ac orig arall o ddilyn trwyn at ymylon gogledd-orllewin y penrhyn, mae'n braf cael ymlacio mewn bae bach clws a chysgodol, ar draeth gerrig, yn llyncu'r olygfa ar draws Llyn Nahuel Huapi at fân rewlifoedd hafnau deheuol Cerro Millaqueo.

Cyn mynd i aros am fws yn ôl, mae pen y glogwyn ar gopa mynydd Llao Llao yn rhoi golwg eang o'r Parc. Ychydig fetrau'n is na chopa'r Wyddfa ydi hwn, ond mae'r llawr gwlad ar uchder o tua 800m felly tydan ni fawr o dro yn rhuthro'n ôl i gysgod y coed, pan welwn gwmwl du, hyll yn dod tuag atom o'r mynydd.

Fel Stiniog ym Mharc Eryri, mi dynnodd rhywun linell ffiniau Parc Cenedlaethol Nahuel Huapi, o amgylch Bariloche, ac fel Stiniog, mae rhai yn sbïo lawr eu trwynau ar y dref. Dyna pam, e'lla, y gym'ris i at y lle. Byddai'n dda cael mynd yn ôl rywbryd.
--------------------------


[Cerdyn post rhif tri o'r Ariannin. PW Hydref 2018]