Craig Nyth y Gigfran

Un o drysorau silffoedd llyfrau'n tŷ ni ydi 'Hanes Plwyf Ffestiniog o'r Cyfnod Boreuaf' gan G.J.Williams, yn enwedig am bod y mapiau atodol gennym ni hefyd. Mae'r rhain yn brin fel lili'r Wyddfa, ac yn eu mysg mae darlun mynyddoedd y plwyf. Roedd ein copi ni braidd yn doredig yn anffodus, ond yn waeth na hynny, roedd un cornel -ardal Yr Allt Fawr, Nyth y Gigfran, Iwerddon, ac ati, ar goll! 

Yn rhifyn Ebrill Llafar Bro (papur misol cylch Stiniog) , mi rois gais am sgan o'r darn coll a diolch nifer o garedigion y papur- mae fy nghopi yn gyflawn eto. 

Yr hyn sy'n syndod –ac yn dipyn o siom i mi- ydi sylwi nad yw'r darn oedd ar goll yn enwi Craig Nyth y Gigfran, a hitha mor amlwg i drigolion y Blaenau.

Am wyth munud wedi saith, yn wythnos olaf Ebrill, ar ôl diwrnod chwilboeth arall yn yr ardd, mae'r tymheredd yn gostwng wrth i'r haul suddo'n araf i Gwmorthin, dros ysgwydd garw Craig Nyth y Gigfran. Am yr wythnosau nesa, mi fydd y machlud yn symud dow-dow ar hyd y gorwel tua chraig gron Carreg Flaenllym, cyn troi'n ei ôl wedi diwrnod hira'r flwyddyn, i dynnu'r hydref amdanom eto.
 

Aros mae'r mynyddau mawr meddan' nhw, ac mae Nyth y Gigfran wedi bod yn gefndir sefydlog i mi ers plentyndod -pan oedd ei lethrau'n ffurfio terfyn gorllewinol fy myd. Wedi bod wrth fy nghefn ym mhob annibyniaeth barn. Dim y mwyaf trawiadol o greigiau Stiniog efallai, ac yn sicr dipyn is ei huchder na’r Moelwynion. Eto’i gyd mae rhywbeth amdani. Dwi wedi treulio oriau maith yn syllu ar ffurf a lliw y mynydd yma; ar ddylanwad natur ac ôl llaw dyn. Myfyrio, pan yn hogyn yn yr ardd gefn yn Jonsdryd, pa mor braf fyddai ffrwydro’r copa i gael mwy o haul gyda’r hwyr, heb sylwi bryd hynny bod yr Allt Fawr y tu ôl iddi yn uwch eto! Rhyfeddu o weld pobol yn ymddangos o geg lefal yng ngwynab y graig, wedi eu tywys yno gan weithwyr y Gloddfa Ganol trwy grombil y mynydd. A chofio meddwl fod y ceiliog gog yn medru taflu ei lais ailadroddus bob cam o lethrau serth y graig i’r ardd honno. Wrth gwrs, roedd y gog dipyn nes na hynny, yn y tir rhwng Fron Fawr a Dorfil. Dyma lle adeiladwyd tai Trem y Bwlch wedyn gan roi diwedd ar ein trem neu’n golygfa ni!
 

Cyn yr adeiladu digywilydd, byddwn yn craffu tua’r Moelwynion o ffenast y llofft a phendroni'n hir. Synfyfyrio ai Moelwyn Mawr oedd enw’r mynydd hwnnw i bobol Croesor hefyd? Mwy o fwydro nag athronyddu, rhaid cyfaddef, ond, os oedd pobl o wahanol ddyffrynoedd yn galw'r un enw ar y mynyddoedd rhyngddynt: Sut?! Ac ers pryd? Fyth ers y dyddiau diniwed yna, mae map wedi dal ryw gyfaredd rhyfeddol i mi. Ymgolli yn yr hen enwau; darnau hudolus o gof gwerin. Pob carreg, nant, a ffridd wedi golygu rhywbeth i rywun ryw dro.
 

Dwi'n darllen nôl a 'mlaen rhwng dau lyfr ar hyn o bryd: 'The Hills of Wales' Jim Perrin, a 'Bylchau' Ioan Bowen Rees, dau awdur all ddod a thirlun mynyddig yn fyw iawn efo’u sgwennu ffraeth, ac maen nhw’n rhoi hiraeth mawr i mi am gael crwydro'r ucheldir eto. 

A finna ddeugain mlynedd yn hŷn, cyfnod sy'n dalp da o fywyd meidrolyn ond yn ddim mwy na rhithyn o drwch blewyn yn oed Nyth y Gigfran, dwi'n gweld y Graig o’r ardd yma hefyd, ac yn mwynhau gwylio'r llethrau yn newid yn ddyddiol. Lliwiau tân yn haul isel y bore. Newid ar ddiwedd dydd wedyn, o lwydolau'r gwyll, a glas y cyfnos, cyn toddi i ddüwch y nos.
 

Yma, ar ôl diwrnod braf o blannu tatws, hau ffa, a chwynnu, caf eistedd efo diod bach, yn gwylio'r cysgodion yn tyfu'n hirach ar draws ein paradwys bach. Mae’r titws wedi arafu eu teithiau ‘nôl a ‘mlaen i’r blwch nythu ar y cwt, a’r ceiliog mwyalchen yn canu ei anthem hyfryd nosweithiol o’r helygen. Cyn t'wllu mae'r haul yn rhoi un ffarwél olaf trwy yrru pelydrau ar i fyny, o du ôl i ysgwydd chwith Nyth y Gigfran a thros Geseiliau'r Moelwyn; golygfa arall sydd wedi aros efo fi ers plentyndod. Daw eto haul ar fryn ydi dywediad mwyaf cyffredin y Cymry yn ystod y Gofid Mawr; dyma edrych ymlaen at haf o nosweithiau hwyr, braf, yn gwylio’r haul ar fryn annwyl iawn.
-------------------

Addasiad o erthygl a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mai 2020  Llafar Bro.

Cerdyn Post

Bedair awr ar hugain cyfa' ar ôl ffarwelio â'r Moelwynion dan awyr las hyfryd, mae'n anodd credu, ond dwi yn yr Ariannin.

Y Moelwynion o ffenast y llofft ar fore'r gadael

Ar ôl tair awr ar ddeg hir a diflas ar awyren, 'da ni yn Buenos Aires am wyth y bore, er i'r corff a'r ymennydd awgrymu'n gryf ei bod yn hanner dydd...

Wedi lluchio'r bagiau i hostel yn ardal ffasiynol San Telmo, 'da ni'n crwydro strydoedd hir, syth, o gerrig sets anwastad, nes cyrraedd bwrlwm prif sgwâr y brifddinas, Plaza de Mayo.

Casa Rosada: senedd-dy'r Ariannin

Adeilad gwyn trawiadol amgueddfa'r Cabildo a ddenodd sylw gynta' efo hanes chwyldro Mai 1810 a dechrau taith yr Ariannin i annibyniaeth. 

Roedd buarth y Cabildo'n arbennig o braf, ac mi ges eistedd am orig dan gysgod coeden yn drwm o orenau, a llwyni hardd Bougainvillea -Santa Rita maen nhw'n ei alw yma medd y ceidwad- yn diferu o flodau pinc dros ddrws a ffenest gyferbyn.

Wedi gadael yr hydref adra, rhaid atgoffa fy hun ei bod yn wanwyn yma yn hemisffer y de. Mae rhesi o goed ceirios yn blodeuo fel cymylau pinc candi-fflos Ffair Llan, ar lan y cei ger bont newydd modern, Puente de la Mujer i ardal o fwytai crand Puerto Madero.

Murluniau ym mhob man trwy'r ddinas. Ar y dde; Galería Solar

Mae'r coed a'r llwyni ym Mharc Lezama yn llenwi efo dail newydd a blagur hefyd; yn torri bol isio ffrwydro i'w blwyddyn newydd. 'Dw inna' fel plentyn ar fore Dolig, yn dotio at amrywiaeth diarth y coed yno.

Ymysg eu canghennau, mae haid o parakeets gwyrdd yn cadw twrw, a'r brych torgoch, fel rhyw robin mawr, yn pigo trwy'r dail ar lawr heb sylwi na malio dim ar y bobl yn rhuthro heibio ar eu ffordd yn ôl i'w gwaith ar ôl cinio hir neu siesta, a
c ambell ymwelydd fel ni yn dilyn ein trwynau dow-dow.

Mae oriel gyntaf yr Amgueddfa Hanes Genedlaethol yn ddifyr iawn, wrth adrodd hanes bobl frodorol y cyfandir, cyn i'r Sbaenwyr gyrraedd. Ond llai diddorol i mi ydi hanes dylanwad yr Ewropeaid yma am ryw reswm.  Rhywfaint o ail-adrodd cynnwys y cabildo, a'r blinder yn dechrau dweud arna'i o bosib...

Bu'n ddiwrnod a hanner hir.

Ar ôl gwydrad neu ddau o gwrw artesanal da ar un o derasau uchel plaza bach Dorrego, mae gwely'r hostel yn galw: mi gaiff y Tango aros am y tro.

[Cerdyn post rhif un o'r Ariannin. PW 10-11 Hydref 2018]

Garlleg

Pan o'n i'n 12 oed, fy hoff lysiau i oedd tatws. Ar ffurf chips, wrth gwrs.

Ffa haricot hefyd.
Y rhai oedd yn dod mewn tun, efo saws tomato. Ia, baked beans siwr iawn.

Mae'r Fechan yn 12 oed cyn Dolig eleni. Ei hoff lysieuyn hi ydi garlleg! Mi fwytith hi ewin garlleg yn amrwd, ac wrth ei bodd efo fo wedi'i rostio a'i ffrio hefyd, a'i rwbio ar fara, a'i ychwanegu i bob mathau o brydau bwyd.

Doeddwn i ddim yn gwbod be oedd garlleg nes o'n i yn oedolyn am wn i, ond mae'n anodd meddwl am goginio hebddo fo bellach.

Dwi wedi tyfu garlleg yma o'r blaen, ond heb lwyddiant anferthol, gan imi ddefnyddio ewinedd o'r gegin i'w plannu, yn hytrach na'u prynu'n bwrpasol. Y mis yma, mae'r Fechan a fi wedi prynu, ac wedi plannu tair rhes fer o arlleg yn yr ardd gefn.

Plannwyd dwsin gewin o'r Germidour uchod, a dau ewin mawr o arlleg eliffant, ac mae hen edrych ymlaen at gael plethu'r bylbiau at eu gilydd yr haf nesa'.... gobeithio!

Yn ôl fy arfer, doeddwn i ddim digon trefnus i archebu garlleg hardneck, sydd orau ar gyfer llefydd caled fel Stiniog, felly bu'n rhaid prynu rhai softneck yn lleol a chroesi bysedd y gwna nhw rywbeth ohoni yma ar ochr y mynydd.

Heddiw oedd yr ail ddydd Sul hyfryd o braf yn olynol, ac mi ges i dreulio oriau yn yr haul oer yn clirio a thocio a pharatoi. Mi wnes i rywbeth na wnes i erioed o'r blaen hefyd, sef plannu bylbs tiwlips. Rhwng dau feddwl ydw i os dwi'n licio tiwlips ai peidio. Mi dduda'i wrthach chi y gwanwyn nesa (oni bai fod y llygod a'r lleithder wedi rhoi'r farwol iddyn nhw).

Wrth i'r haul fachlud i gefn y Moelwyn Bach, mi ges i funud neu ddau i edmygu noson braf arall ac atgoffa fy hun fod gen i lawar i ddiolch amdano, am gael byw mewn lle mor wych.

-----------------------

[Toriad o bapur bro cylch 'Stiniog, Llafar Bro sydd yn y llun efo'r garlleg, o 2002. Mae ambell erthygl am arddio yn ymddangos ar wefan Llafar Bro hefyd.]

Triawd y Migneint

Nid yw nef ond mynd yn ôl, hyd y mannau dymunol.*

Tydi'r rhain ddim yn luniau arbennig o dda; dim ond cofnod o ddwyawr dymunol ar y mynydd efo 'nhad ac un o'r genod heddiw. Diwrnod gaeafol ac oer, ond yn bwysig iawn: diwrnod sych!

Graig Lwyd, Drum, Llyn Morwynion

Chwarel Bryn Glas; cymylau duon a'r Moelwynion

Ffestiniog 4½ Yspytty (Ysbyty Ifan) 6½

Mwydryn, Pry' Llyfr, a phennaeth y llwyth. Garnedd, Foelgron, Llyn Morwynion

Cyrraedd 'nôl adra a chael cawl poeth blasus, a chynnau tân yn y grât am y tro cynta' ers y gwanwyn.
--------------------------------------

*Cwpled hyfryd y mae Nhad wedi bod yn adrodd yn rheolaidd ers blynyddoedd, gan fardd lleol na wyddwn i ddim byd mwy amdano, yn anffodus, na dwy frawddeg yn Narlith Flynyddol Cymdeithas Y Fainc Sglodion, 'Stiniog, 1988, gan Moses Jones.
Mae’r ddarlith yn dechrau:
“Nid yw nef ond mynd yn ôl,
Hyd y mannau dymunol.
Un o fechgyn y Blaenau, y diweddar Owen Morgan Lloyd, biau’r gwpled uchod, ac mae llawer ohonoch yn ei gofio ‘rwy’n siwr, fel Gweinidog a Phregethwr a bardd o ddawn arbennig iawn. Teyrnged i’w hen ardal sydd gan Owen Morgan yn y llinellau hyn.”

[Argraffwyd gan Wasanaeth Llyfrgell Gwynedd. 

ISBN 0 904852 60 1]

Lliw a llun

Lliwiau a ffurfiau'r ardd yn codi calon pnawn 'ma.. cyn i'r nos gau amdani eto.

 

 

Saith Rhyfeddod y Gwyliau

'Na ddywed ddrwg am y flwyddyn
Nes dyfod am ei therfyn',
medden nhw.

Dwi ddim yn hoff o'r drefn yr adeg yma o'r flwyddyn o roi rhaglenni teledu a radio, ac erthyglau papur newydd ac ati, yn edrych yn ôl ar y flwyddyn a fu. Esgus i ailgylchu hen ddeunydd a chreu rhywbeth rhad. Dim pawb sy'n gwirioni 'run fath...

Yr haul wedi mynd i ochr Croesor y Moelwynion ar ddiwedd diwnod hyfryd. 28ain Rhagfyr 2014

Dwi yn hoffi edrych ymlaen, ar y llaw arall. Dyna pam fod y diwrnod byrraf, yn rhyfeddod rhif 1 i mi. Y dyddiau duon bach wedi mynd a hen edrych ymlaen at y dydd yn ymestyn fesul munud/ddau nes daw'r gwanwyn eto. Wrth gwrs ei bod yn wych cael rhannu brwdfrydedd Nadoligaidd y plant, ond rhyngthoch chi a fi, dwi'n meddwl bod Rhagfyr y 21ain yn ddiwrnod pwysicach i mi na'r 25ain.

Fodca llus. Oriau mân 30 Rhagfyr 2014

Rhif 2. Blas yr haf, ganol gaeaf. Cael mwynhau jam llus ar dôst, fore Dolig, a'r rheiny wedi eu hel ar y mynydd yn haul mis Awst. Wedyn cacan-blât lus gan Mam ar Ŵyl San Steffan, a chrymbl mwyar duon gan y fam-yng-nghyfraith ddeuddydd yn ddiweddarach.

A chael agor y fodca llus o'r diwedd, yng nghwmni ffrindiau a mwynhau pob diferyn a phob munud, ar ôl noson allan yn nhafarn gymunedol Y Pengwern, yn Llan 'Stiniog. (Testun pennod o gyfres ddifyr S4C Straeon Tafarn Dewi Pws yn ddiweddar).

Rhif 3. Dyddiau rhewllyd glas a'r Moelwynion yn wyn dan eira. Dwi'n meddwl 'mod i wedi mwydro sawl gwaith bod yn well gen' i ddyddiau caled braf o wasgedd uchel yn y gaeaf na dyddiau poeth hafaidd. Llawer llai o bobl allan ar y mynyddoedd yn un peth! Patrymau cymleth a hardd ryfeddol mewn barrug a rhew. Ac esgus i chwarae efo botwm macro'r camera. Dod i'r tŷ at y tân ac at baned boeth, efo'r bysedd yn llosgi gan oerfel ar ôl taflu mopins neu yrru sled. A chael ein hatgoffa pa mor hardd ydi'n milltir sgwâr ni.



Rhif 4. Cael cwmpeini'r teulu estynedig, a ffrindiau o bell ac agos. Chwarae gêm, hel clecs, dal i fyny, tynnu coes, a chrwydro ar hyd hen lwybrau.

Clincar o set gan y Candelas. Y Pengwern, 29 Rhagfyr 2014

Rhif 5. Sbarion twrci! Mewn brechdan efo stwffin. Efo sglodion a mae-o'n-neis. Mewn cyri efo pwmpen las sydd wedi bod yn aros ei chyfle i dynnu dŵr i'r dannedd ers yr haf. Mae cnawd melys, oren llachar y pwmpenni crown prince, ganmil gwaith mwy blasus na'r hen bethau croen oren Calan Gaeaf.

Rhif 6. Orig ychwanegol yn y gwely ambell fore, ac anghofio'n llwyr am boenau meddwl gwaith am 'chydig o ddyddiau.

Rhif 7, a mwy. Canu plant; pwdin siocled cartref; cryno ddisgiau Band Arall (Lleuad Borffor), a Candelas (Bodoli'n ddistaw); gloynod byw yn gaeafu yn y cwt coed tân; ffilm 'It's a Wonderful Life' eto; dal trên i Betws am ginio; ysbryd cymunedol 'Stiniog; cwrw Llŷn a chwrw Cader; darllen efo'r Fechan; robin goch yn canu nerth ei ben yn y gelynnen; oglau blodau bocs y gaeaf; diffodd y teledu i chwarae gêm; nosau serog; diferion dŵr ar ddail kale yn sgleinio yn haul y pnawn ar ôl i'r rhew feirioli.

Rhestr rad iawn ar y cyfan. Mae'r pethau gorau mewn bywyd yn bethau nad oes angen hysbysebion pengwins a sêls gwirion i'ch denu i wario cannoedd arnynt, ond calla dawo am bethau masnachol y Nadolig am rwan!

Blwyddyn newydd wych i chi.

Barn a rhagfarn

Dwi wedi gwneud chydig o glirio aballu yn yr ardd a'r lluarth, ond dim byd sy'n werth ei gofnodi,  felly wna'i mo'ch diflasu chi efo hynny.

Y Moelwyn Bach; Craigysgafn; Moelwyn Mawr; Moel yr Hydd; Craig Nyth y Gigfran, o ffenast llofft ar fore oer y 25ain.

Daeth y rhew cynta' ar fore'r 19eg. Roedd hi wedi bwrw eira a chenllysg yn y nos, a hwnnw wedi rhewi'n gorn ar lawr erbyn y bore, ond y 23ain oedd y bore caleta' hyd yma.

Mae'r oerfel yn esgus da i ddal i fyny efo rhywfaint o deledu, a darllen o flaen y t^an gyda'r nosau. Be oeddech chi'n feddwl o'r gyfres Tyfu Pobl? Beth am Y Gwyll? Oes rhywbeth arall wedi'ch diddanu'n ddiweddar? Gyrrwch air; peidiwch a bod yn swil!

Dwi am fod yn hy' a mentro efo ambell i feicro-adolygiad.

TYFU POBL. Cwmni Da. S4C.
Wedi edrych ymlaen trwy'r haf am hwn. Ond roedd y natives yn flin o'r darllediad cynta..  Mae pobl Dyffryn Nantlle wedi digio efo'r gyfres, am ddangos ochr negyddol yr ardal. Hen dric diog gan gynhyrchwyr rhaglenni ydi hynny braidd, ac un y mae bro Stiniog wedi'i ddiodde' sawl gwaith hefyd yn y gorffennol.

Ta waeth, bai golygyddol oedd hynny am wn i, a'r cyflwynwyr yn gwneud eu gorau i ddiddanu ac addysgu. Mae egwyddor sylfaenol y gyfres yn un dda tydi: annog trigolion ardal benodol i dyfu eu bwyd eu hunain, a dilyn eu hynt a'u helynt trwy'r tymor.

Roedd yna ddarnau difyr iawn yn ystod y gyfres, ond y brif wendid yn y pen draw oedd y diffyg amser gafodd ei dreulio yn dangos pobl yn paratoi, hau, plannu, a thyfu. Doedd syniad y siop undydd ddim yn gweithio i mi, na chwaith y vox pops di-ddim ar strydoedd Penygroes a'r cylch. Rhy fyr oedd pob pennod yn anffodus: roedd dau funud (wel 1'50 os 'da chi'sio hollti blew) o gyflwyniad union yr un fath bob wythnos, gan adael rhaglen oedd yn ddeg munud o hyd cyn yr hysbysebion ac unarddeg munud wedyn. Dim ond 21 munud yr wythnos. A chyfres o dim ond chwe rhaglen. Diolch S4C! Felly bysa'i 'di bod yn well iddyn nhw dreulio pob eiliad yn y gerddi.

Mae Bethan Gwanas yn son ar ei blog bod y gynulleidfa wedi cynyddu wrth i'r gyfres ddatblygu, felly dwi'n mawr obeithio y bydd ail gyfres -efo pennodau hirach a mwy o ganolbwyntio ar dyfu! Dwi'n gobeithio y caiff Craig ab Iago ran fwy y tro nesa, mae ganddo gyfraniad difyr i'w gynnig yn y maes paramaeth/permaculture dwi'n siwr.


GARDENER'S WORLD. BBC2.
Mi fydd yn chwith gen' i heb hwn rhwng rwan a mis Mawrth, fel pob gaeaf, ond mi fues i'n rhegi at y teledu yn rheolaidd tra oedd o ymlaen. Roedd cyfran rhy uchel o'r gyfres yn dod o ardd Monty Don yn fy marn i, a'r diffyg amrywiaeth o gyflwynwyr yn ddiflas weithia'. Tyrd 'n^ol Alys Fowler. Cer i chw'thu Nigel (ci y prif gyflwynydd). Dyna fy rhagfarn gynta- cwn ar y teli. Nid pawb sy'n gwirioni 'run fath Monty.

BEECHGROVE GARDEN. Tern Productions. BBC Scotland.
Gwell na Gardener's World eleni, efo acenion Albanaidd braf. Gwefan y gall S4C ddysgu llawer ganddi. Hwn wedi gorffen am y gaeaf hefyd.

DARWIN, Y CYMRO, A'R CYNLLWYN. Telesgop. S4C.
Clincar o raglen am Alfred Russel Wallace. Ymchwil a chyflwyniad ardderchog. Rhaglen ddewr i herio'r sefydliad wyddonol. Yn haeddu mwy o sylw na gafodd. Yn haeddu darllediad is-deitlog hefyd ar BBC4 a sianeli lloeren fel Discovery ac ati.

RIVER COTTAGE TO THE CORE. KEO Films. Channel 4.
Er ein bod yn saff o gael eitemau diddorol ym mhob un o gyfresi Huw Ffernol-Rhwngdwystol -a fo fu'n rhannol gyfrifol am ail-gynnau t^an tyfu a hela bwyd ynof i, efo'i anturiaethau hunangynhaliol yn Escape to River Cottage (1997)- dwi wedi colli 'mynadd braidd efo fo.

Ers talwm, hel a thyfu bwyd oedd ei brif ffocws. Chef teledu ydi o rwan, a chwcio sy'n bwysig i chi gael dallt! Ffrwythau oedd y thema eleni, ond fel pob rhaglen/cyfres o'r stabal yma, mae hwn yn dilyn yr un fformat, sef arwain at ryw ffug-ddigwyddiad mawreddog, fel ffair, neu wledd. Ac wrth gwrs, mae yna lyfr ar werth i gyd-fynd efo bob cyfres. (A phlanhigion a hadau a DVDs, a chyrsiau coginio, a thri bwyty i'w hyrwyddo, a phenblwyddi, priodasau a barmitsfas ar gael...)  Ba hymbyg.

Wedi deud hynna, mae'r rysait am Curd Cyrins Duon o'r gyfres yn flasus iawn iawn!


Y GWYLL. Fiction Factory et al. S4C.
Gwych. Does gen' i ddim llawer o amser i ffuglen; Gwaith Cartref a The Newsroom yn eithriadau prin, ond mi wnes i fwynhau hwn. Edrych ymlaen am fwy.
Adolygiad manylach gan Cath Asturias yn fan hyn.

PODLEDIAD GALWAD CYNNAR. BBC Radio Cymru.
O'r diwedd, mae mwy o bodlediadau ar gael gan Radio Cymru. Dim llawer cofiwch, ond mae Betsan Powys yn gaddo mwy...
Mae Galwad Cynnar yn rhy gynnar i mi (0630 ar fore Sadwrn) felly dwi wedi bod yn gwrando trwy wasanaeth iPlayer ar y we, ond o'r diwedd mi ga'i wrando ar yr adeg pan dwi'n mwynhau 'radio' fwya, sef ar y ffor' i ngwaith. Mae'r BBC wedi dewis rhoi awr olaf y rhaglen fel podlediad, ac mae anfanteision yn codi o hyn. Mae o angen ei olygu. Ar adegau o'r flwyddyn mae'r BBC yn rhoi rhaglen o uchafbwyntiau Galwad Cynnar ar nos Fawrth (Galwad Eto). Efallai y byddai hwn yn well fel podlediad. Fy mhrif gwyn efo'r podlediad fel mae o, ydi fod darn garddio John Glyn ymlaen cyn 7 o'r gloch fel rheol, ond (efallai oherwydd bod caneuon yn hanner awr cynta'r rhaglen hefyd), mae hwn yn cael ei hepgor. Biti. Mae cyngor tymhorol JG yn werth ei glywed. Mae darn Awen Jones o ganolfan arddio yn cael lle am ei bod hi'n ymddangos yn ystod yr awr olaf.
Annwyl Betsan, beth am roi Galwad Eto fel podlediad natur, a phodlediad arall arwahan efo eitemau garddio'r wythnos: JG, AJ, ac unrhyw gyfraniadau eraill a fu ar raglenni eraill?

GWREIDDIAU. Medwyn Williams. Gwasg Gomer.
Fy ail ragfarn. A'r trydydd! Seiri-rhyddion, a theulu brehinol Lloegr. Roedd gen' i ofn dechrau efo hunangofiant y mason a'r garddwr-efo-gong o Lanfairpwllgwyngyll a deud y gwir, ond trwy lwc, dim ond ychydig o sylw a roir i'r naill a'r llall, neu mae'n siwr bysa'r llyfr wedi cael ffluch trwy'r ffenast. Tasa fo'n llyfr Saesneg, go brin y byswn wedi'i gyffwrdd efo polyn!

Mae o'n llyfr deniadol iawn, efo lluniau da ac wedi'i ddylunio'n dda yn gyffredinol. Mae'n fwy na hunangofiant hefyd, efo adran cyngor tyfu ar ddiwedd pob pennod. Dwi wrth fy modd efo patrwm y penodau, efo cyfnodau o fywyd 'Archdyfwr y ffrwythau a'r llysiau' yn dwyn teitlau fel 'Yr hadyn'; 'Gwreiddio'; 'A heuir a fedir', ac ati. Mae idiomau cyfoethog yn britho'r is-benawdau hefyd, fel 'Bach yw hedyn pob mawredd' a 'Heb bridd, heb ddim'.

Sgwenwyd o ar y cyd efo Mari Emlyn, efo troeon trwstan a straeon difyr iawn, a hanesion am ffordd o fyw sydd wedi mynd am byth. Byswn i wedi licio gweld ehangu ar yr adrannau cyngor garddio, ond wedyn hunangofiannau sy'n gwerthu orau yn y Gymraeg mae'n debyg, a dyna ydi prif bwrpas y llyfr. Mae'n costio ugain punt i'w brynu, ond dwi ddim yn gweld hynny'n arbennig o ddrud. Wedi'r cwbl mae rhywun yn medru gwario mwy na hynny ar lyfrau Hugh Fearnley-Whittingstall a Monty Don. Argraffwyd o yng Nghymru, ac mae lle i longyfarch Gwasg Gomer am gynhyrchu llyfr unigryw. Peidiwch a'i ddarllen yn y gwely; mae o'n pwyso tunell ac mi gewch uffar o fraw pan fydd o'n eich taro ar eich trwyn wrth bendwmpian!
Beth bynnag, hanner can ceiniog gostiodd o i mi; o'n i bump diwrnod yn hwyr yn mynd a fo 'nol i'r llyfrgell!


Mae llwyth o stwff am dyfu a hel bwyd ar You Tube, ond mae bywyd yn rhy fyr i fwydro am bob un. Oes yna rywbeth ar y we sy'n werth ei weld yn eich barn chi? Rhywbeth sy'n berthnasol i'r blog yma dwi'n feddwl yn amlwg!

Gadewch i mi wybod. Diolch.

Dydd Lluniau

Deffro

Mae'r lili wen fach wedi blodeuo; yr adar wedi dechrau canu...
-daw eto haul ar fryn.

Cynffonau wyn bach cyfarwydd, a blodyn benywaidd coch yr un goeden, yn barod i dderbyn y paill.

Grifft llyffant

 Ambell lun oddi ar y ffo^n, wrth grwydro Coed Tafarn Helyg ddoe.

Ges i nhwyllo gan arwyddion y gwanwyn i feddwl am ddechrau dwy neu dair o datws mewn sach yn y ty gwydr ddoe, ond roedd y pridd wedi rhewi'n gorn, a hithau wedi bod -2.3 gradd C dros nos. Bu cawodydd o eira bob hyn a hyn trwy'r dydd hefyd, gan gadw cawnen wen denau ar y Moelwynion.

(Diwedd Ionawr)