Blwyddyn Newydd Dda

A llond y tŷ o ffa!

Yn Llundain fuo ni rhwng y Dolig a'r Calan (llond y tŷ o fwg..?).
Y genod i gyd yn mwynhau sioe Mamma Mia, a finna'n cael crwydro...

Edrych am gofeb Catrin Glyndŵr, yn yr ardd goffa lle bu eglwys Sant Swithin. Mi oedd yn dipyn o job ffeindio'r lle a deud y gwir, oherwydd gwaith adeiladu wrth geg y ffordd fach sy'n arwain yno o Cannon St (mwy neu lai gyferbyn â mynedfa gorsaf Cannon St.)

Dwn 'im be dwi'n feddwl o'r cerflun abstract, ond mae geiriau Menna Elfyn yn hyfryd. Atgoffa rhywun o deimlo'r un emosiwn wrth gofeb Gwenllian yn Sempringham

O be wela' i mae'r 'ardd' yn gyfaddawd cyndyn gan ddatblygwyr, mewn dinas sydd yn frith o gannoedd o graeniau, ac yn ferw o adeiladu ymhob twll a chornel. Twll a chornel ydi'r ardd hon a deud y gwir, wedi'i hamgylchynu gan dyrrau dur a gwydr, a'u llond nhw o bobl sy'n malio dim am hanes Catrin a'i theulu druan. Bosib mae dim ond lle i ddianc am smôc ydi'r ardd i'r rhan fwyaf o'i hymwelwyr.









Heb y gofeb, efallai y byddai'n waeth iddyn nhw fod wedi claddu'r ardd ddim. Fydd hi'n derbyn dim haul lle mae hi, ond roedd yn braf cael treulio chwarter awr yno yn ll'nau'r lechen a thynnu lluniau a synfyfyrio.

Hel cwrw fues i wedyn, ar y Strand a Covent Garden, yn chwerthin wrtha' fi fy hun, yn darllen llyfr diweddara' Dewi Prysor.

A hel atgofion am weithio yn Llundain ddiwedd yr wythdegau, a chyfarfod criw o Gymry bob nos Fercher, mewn llond dwrn o dafarnau fel y Marquess of Anglesey.

Dew Wms; Cnwc; Geraint a Mogos; Pedr Pwll Du; ac eraill y mae eu henwau wedi mynd o'r cof uffernol 'ma sydd gen' i. Dyddiau da.

Ond yn ôl at eleni, cael crwydro i gopa Bryn y Briallu cyn dal y trên adra o Euston, i weld cofeb Iolo Morgannwg. Dim gobaith o fedru ll'nau hon, ond roedd hi mewn lle braf iawn. Yn fanno fyddai'n prynu tŷ haf ar ôl ennill ar yr Ewromiliwns.

Garlleg

Pan o'n i'n 12 oed, fy hoff lysiau i oedd tatws. Ar ffurf chips, wrth gwrs.

Ffa haricot hefyd.
Y rhai oedd yn dod mewn tun, efo saws tomato. Ia, baked beans siwr iawn.

Mae'r Fechan yn 12 oed cyn Dolig eleni. Ei hoff lysieuyn hi ydi garlleg! Mi fwytith hi ewin garlleg yn amrwd, ac wrth ei bodd efo fo wedi'i rostio a'i ffrio hefyd, a'i rwbio ar fara, a'i ychwanegu i bob mathau o brydau bwyd.

Doeddwn i ddim yn gwbod be oedd garlleg nes o'n i yn oedolyn am wn i, ond mae'n anodd meddwl am goginio hebddo fo bellach.

Dwi wedi tyfu garlleg yma o'r blaen, ond heb lwyddiant anferthol, gan imi ddefnyddio ewinedd o'r gegin i'w plannu, yn hytrach na'u prynu'n bwrpasol. Y mis yma, mae'r Fechan a fi wedi prynu, ac wedi plannu tair rhes fer o arlleg yn yr ardd gefn.

Plannwyd dwsin gewin o'r Germidour uchod, a dau ewin mawr o arlleg eliffant, ac mae hen edrych ymlaen at gael plethu'r bylbiau at eu gilydd yr haf nesa'.... gobeithio!

Yn ôl fy arfer, doeddwn i ddim digon trefnus i archebu garlleg hardneck, sydd orau ar gyfer llefydd caled fel Stiniog, felly bu'n rhaid prynu rhai softneck yn lleol a chroesi bysedd y gwna nhw rywbeth ohoni yma ar ochr y mynydd.

Heddiw oedd yr ail ddydd Sul hyfryd o braf yn olynol, ac mi ges i dreulio oriau yn yr haul oer yn clirio a thocio a pharatoi. Mi wnes i rywbeth na wnes i erioed o'r blaen hefyd, sef plannu bylbs tiwlips. Rhwng dau feddwl ydw i os dwi'n licio tiwlips ai peidio. Mi dduda'i wrthach chi y gwanwyn nesa (oni bai fod y llygod a'r lleithder wedi rhoi'r farwol iddyn nhw).

Wrth i'r haul fachlud i gefn y Moelwyn Bach, mi ges i funud neu ddau i edmygu noson braf arall ac atgoffa fy hun fod gen i lawar i ddiolch amdano, am gael byw mewn lle mor wych.

-----------------------

[Toriad o bapur bro cylch 'Stiniog, Llafar Bro sydd yn y llun efo'r garlleg, o 2002. Mae ambell erthygl am arddio yn ymddangos ar wefan Llafar Bro hefyd.]

Sbeislyd

Hadau coriander o'r tŷ gwydr. Neis ydyn nhw hefyd.

Er bod planhigion basil yn gwneud yn dda iawn yma, tydi'r amodau ddim yn plesio coriander cystal, ac maen nhw'n gyndyn i gynhyrchu cnwd o ddail. Mae pob planhigyn coriander dwi'n dyfu yn rhedeg yn gyflym iawn i flodeuo.

Maen nhw'n ddigon bodlon, ar y llaw arall, i gynhyrchu hadau ar ôl blodeuo, ac mae'r rhain yn flasus iawn yn wyrdd, mewn llysiau wedi'u stwffio er enghraifft, ac maen nhw'n sychu'n dda hefyd.

Os ydi'r dail angen mwy o sylw a dandwn nag ydw i'n fodlon roi, o leia' gawn ni gnwd o hadau ar gyfer cyri trwy'r hydref a'r gaeaf!




Bot: llysiau'r bara, brwysgedlys m Cu: coriander m     [Geiriadur yr Academi]

Pedair blynedd wedyn...

Tafodau'r merched. Afon Bowydd. #Stiniog

Tachwedd 2012



(Peidiwch â gwthio'r botwm i wylio ar YouTube er mwyn osgoi hysbysebion)

Rhoi'r ffidil yn y tomato

Naw wfft i domatos. Ga'n nhw fynd i chw'thu!

Dwi newydd glirio'r planhigion o'r tŷ gwydr ar ôl i rai ohonyn nhw ddal yr aflwydd blight.

Eto fyth, mi gawson ni gnwd sâl iawn, er trio tri math eleni. Y ffefryn Ildi, a moneymaker a super sweet. Ond yr un oedd y canlyniad.

Ffrwyth yn hir iawn iawn yn aeddfedu; cnwd bach, siomedig.
Mi fuon ni'n hel llond dwrn bob hyn a hyn, ond y rhan fwya' wedi aros yn fach a gwyrdd ar y goeden. A dyna ddiwedd y tymor tyfu eto.

Ildi sy'n felyn, supersweet ydi'r rhai cochio bach, a moneymaker ydi'r rhai mwy

Mae angen buddsoddi amser i dendio tomatos yn amlwg. Fedri di ddim eu tyfu'n llwyddianus o hadau os ti'n arddwr drama, oriog a diog, fel fi!

O fawr ac s fach...  
Os ydw i am drafferthu eto bydd rhaid unai: prynu gwresogydd i'r tŷ gwydr i ymestyn dechrau'r tymor, ac er mwyn osgoi newid mawr yn y tymheredd o ddydd i nos yn ystod hafau uffernol Stiniog; neu anghofio'r hadau a phrynu planhigion o ganolfan arddio (...sy'n teimlo fel twyllo i mi...)

Be wna'i d'wch? Dwn 'im!

Hanner o be gymrwch chi?

O'r diwedd, daeth y sêr a'r planedau i gyd at eu gilydd i roi diwrnod rhydd a thywydd (gweddol) sych, i ni fedru troi rhywfaint o afalau yn sudd, a'r sudd yn seidr.

Methiant llwyr oedd ein coed afalau ni yma, felly casglwyd ychydig o afalau o fan hyn, a mwy o fan draw. Afalau Enlli a James Grieve o ardd fy rhieni -y rhan fwya' wedi eu hel tra oedden nhw yn Llundain am y penwythnos!

Digonedd o afalau coginio mawr efo gwawr goch ar y croen, gan ffrind o Sir Fôn, ac afalau bach melys coch, efo'r cochni yn treiddio trwy'r cnawd. Ac ychydig bwysi o afalau bramley a cox o hen, hen berllan mewn lleoliad cyfrinachol!

Golchi, didoli, chwarteru

Llifio a rhisglo coedyn er mwyn creu pastwn...



...wedyn stwnshio!

Trosglwyddo i'r wasg, a GWASGU pob diferyn.

Yfed rhywfaint i sicrhau fod y gymysgedd afalau wedi rhoi sudd blasus a melys. Wedyn yfed mwy, am ei fod o mor ddiawchedig o dda.

Ychwanegu burum, wedyn trosglwyddo i demi-johns i fywiogi am ychydig ddyddiau efo wadin yng ngwddw'r poteli. Wedyn glanhau'r ewyn o yddfau'r poteli a gosod corcyn eplesu ym mhob un.

Ac aros.

Am tua mis yn y lle cynta' mae'n siwr -mae'r gegin acw ychydig yn oerach nag sy'n ddelfrydol iddo weithio'n gynt- wedyn trosglwyddo i demi-johns glân ac ychwanegu siwgr, wedyn aros eto nes mae'r eplesu wedi gorffen a throsglwyddo i boteli tan y flwyddyn newydd!

Er bod y sterileiddio a'r paratoi a'r prosesu a'r gwasgu a'r clirio a'r golchi yn dipyn o waith, hynny oedd rhan hawdd y peth. Aros sy'n anodd!

Iechyd da bawb.

Nid wrth ei big mae mesur cyffylog

Diawlad twyllodrus ydi moron yn'de!

Gallan nhw gynhyrchu deiliach trwchus, tal a chyfoethog, yn swancio'n dalog a balch. Ond, tydi hynny'n ddim sicrwydd bod gwreiddyn gwerth ei gael yn y ddaear o dan y tyfiant gwyrdd addawol uwchben.

Dyna brofiad y ddau Daid a ninnau eleni wrth ddyfarnu'r gystadleuaeth moron hiraf.

Moron Taid Cae Clyd yn edrych yn dda iawn yn eu pibelli pwrpasol, proffesiynol yr olwg. Ond bu hen chwerthin wrth i un ar ôl y llall ddod o'r pridd yn stympia bach siomedig.

Taid Rhiwbach wedyn wedi codi ei foron cyn i bawb gyrraedd, ac wedi gosod ei ffefryn ar y bwrdd...

- a dyna syrpreis gafodd pawb ei fod wedi twyllo eto eleni!

Ein moronen ni oedd hiraf.

O drwch blewyn! A hynny dim ond am ein bod wedi llwyddo i godi'r gwreiddyn yn gyfa'  bob cam i lawr i'w waelod main.

Ond rheol ydi rheol, felly ni gafodd y wobr eto eleni!

Dewis a phwyso a mesur. Gwaith pwysig iawn! A Taid yn dal i ddadlau am y rheolau!

 

Paratoi cymysgedd bras tywodlyd 'nôl yn Ebrill

Hau mewn bwced ddofn yn y tŷ gwydr

Aros mae'r moron mawr...

Wrth dynnu llwch oddi ar dlws y gystadleuaeth, mi ollyngwyd o a'i falu'n deilchion, felly bu'n rhaid rhuthro i siopau elusen Stiniog i chwilio am rywbeth arall! A dyma fo: bron iawn mor hyll â desgl 2015! Ond yn werth bob dima' o bunt er mwyn cael 'chydig o hwyl teuluol.

Rhag ofn i'r teidiau ddigio a gwrthod cystadlu flwyddyn nesa, mi gawson nhw wobrau cysur am y foronen dewaf, a'r foronen fwyaf doniol!

Allan yn yr ardd, roeddwn i wedi hau hadau moron amryliw.
Da oedden nhw hefyd; melys a blasus iawn, yn goch, melyn, gwyn, ac oren. Byswn i'n fodlon iawn tyfu'r rhain eto.

[Cystadleuaeth 2015: blodyn haul talaf]

Crwydro ffiniau

Os dwi'n arddwr drama, blogiwr sâl ar y diawl dwi hefyd, ac wythnosau wedi mynd ers i mi fwydro ddwytha.

Parhau wnaeth y tywydd anwadal: ambell gyfnod braf, ond y rheiny byth yn par'a fawr hwy na deuddydd-dridia' (yn 'Stiniog o leia'). Ond dyna fo, rhaid i rywun wneud y gorau efo be maen nhw'n gael tydi!

Mi fuon ni'n crwydro 'chydig. Ddim yn bell iawn cofiwch, ond wedi cael ymweld â llefydd go arbennig, fel Gerddi Hergest. Rhywle nad oedd yr un ohono' ni'n siwr iawn os oeddan ni yng Nghymru yntau dafliad carreg dros y ffin.
 

A chrib Mynydd y Gadair (neu Hattersall Hill i'r locals), lle fuon ni'n dilyn llwybr Clawdd Offa, efo'n traed chwith ni yng Nghymru a'n traed dde ni yn Lloegr.

Caeau glas a gwrychoedd am filltiroedd, ar un llaw. Ffriddoedd a chreigiau ar yr aswy. Aur dan y rhedyn ar diroedd cyfoethog Swydd Henffordd, a newyn dan y grug ar fynyddoedd Mynwy.

Mi fuon ni'n crwydro'n lleol hefyd, rhwng cawodydd yn bennaf! Bu'r Fechan a finna yn pori mewn map a rhestru 37 llyn o fewn ffiniau plwyf Ffestiniog, a gosod her i gerdded at lan bob un ohonynt.
Mae'r amserlen wedi ymestyn erbyn hyn i: "cyn diwedd y flwyddyn" ar ôl methu cael digon o ddyddiau sych pan oedd gen' i wyliau haf!

Efallai bydd ambell lun a hanesyn o'r her yn ymddangos yn fan hyn. Gawn ni weld...

Glaw

Dwi isio rhegi. Isio crïo. Gwaeddi.

Mae'r glaw di-baid; dyddiol; cyson, yn ddigalon. A dim golwg am ddiwedd arno.

'Run ffordd dwi'n mynd allan yn hwn...

Ychydig funudau cyn hanner nos ar noson ola' Gorffennaf, roedd dyn tywydd y BBC yn canmol bod Ynys Wyth wedi cael eu mis Gorffennaf sychaf ar gofnod, efo dim ond 1.4mm o law. Ia, un pwynt pedwar! Ddiwrnod yn ddiweddarach, roedd y crinc yn dweud "some welcome rain has watered the gardens of southern England..."    !#*&$*#!

Ar fore diwrnod cynta Awst, mi es i hanner ffordd i fyny ochr ddeheuol Cadair Idris (yn rhinwedd fy swydd fel rheolwr y warchodfa natur yno), er mwyn mesur glawiad mis Gorffennaf.

393mm. Ia, pymtheg modfedd a hanner!

Neis de! Ac mi ges i socsan wrth gerdded i fyny yn y glaw hefyd.


...ond wedyn dwi'n cofio be oedd ffrind coleg yn ddeud ers talwm...
"Mae 'na bobl yn llwgu ym Mwlch Tocyn".

Ac mae 'na bobl yn y byd sy'n byw mewn ofn, mewn rhyfel, heb gartref, heb ddŵr glan, heb hawliau sylfaenol... gwell peidio cwyno gormod am y tywydd s'bo.

Tynged y ceirios wrth aeddfedu yn y glaw...

"Gwneis gymmysgdail i fy lawnt"

Nid pawb sy'n gwirioni 'run fath.
Lawnt anniddorol iawn ydi un berffaith os 'da chi'n gofyn i mi.

Na, dwi'n gwbod bo' chi ddim yn gofyn, ond pwy sydd isio treulio amser yn torri glaswellt yn rheolaidd? A chribinio; a fforchio; ac ychwanegu tywod bras; a dyfrio; a gwrteithio; a lladd chwyn a lladd mwsog; a dilyn streips hirsyth caeth?

Mae 'garddio ar gyfer bywyd gwyllt' yn rhoi rhwydd hynt i rywun ddiogi rhywfaint, ond yn sgîl diffyg sylw i lawnt, daw cyfoeth o liw a chreaduriaid, ac mae hynny'n ddigon da i mi.

y feddyges las

meillion gwyn

maglys du

Yn ogystal â'r uchod, mae blodyn menyn, dant y llew, a geraniums, mantell Fair, mefus gwyllt, ac oregano yn ein lawnt ddail cymysg ni.

O, ac ambell weiryn hefyd!


---------------------
Pennawd "Gwneis gymmysgdail i fy lawnt": William Owen Pughe, 1800 (cyf. Geiriadur Prifysgol Cymru)

'Nôl i Lanarthne

Fel hen ystrydeb, dwi'n teimlo 'chydig bach fel gyrrwr tacsi y dyddia' yma. Ond mae 'na fanteision weithia'.

Wrth i'r Arlunydd orffen ei blwyddyn gynta yng Nghaerdydd, roedd rhaid i rywun fynd i lawr i'w nôl hi, a chario llond car o sgidia', clustoga', a brwshys paent adra. Felly, er nad ydi Llanarthne nunlla agos i'r A470, mi es i i'r Ardd Fotaneg Genedlaethol 'ar y ffordd' i lawr.

Dwi wedi bod yn feirniadol o'r Ardd yn y gorffennol, yn bennaf am eu diffyg parch i iaith Shir Gâr a Chymru. Erbyn hyn, mae'r wefan, fwy neu lai, yn ddwyieithog (ond ddim yn berffaith o bell ffordd), a phrif weithredwr newydd yn ei le, yn gaddo denu mwy o bobl leol ac ymwelwyr o Gymru.

Ac mae digon o angen hynny. Roedd y lle yn wag!

Biti 'mod i ar ben fy hun, ond mi ges i ddiwrnod wrth fy modd yno, yn crwydro dow-dow.

Doedd y camera ddim gen i ar y diwrnod, 'mond y ffôn, felly ches i ddim lluniau da o blanhigion.

Yr ardd gerrig ydi fo hoff ran i o'r gerddi.

Dwi isio i'r Ardd Fotaneg Genedlaethol lwyddo. Mae cenedl aeddfed angen pob math o sefydliadau. Ac mae sefydliadau angen cefnogwyr. Felly dwi wedi ymaelodi. Ond bydd yn rhaid i'r lle gadw'n berthnasol i Gymro bach cyffredin fel fi.

Ew, dwi isio gardd furiog! Ga'i un Dolig plîs Mrs Wilias? Oherwydd mae'n hawdd iawn i ymweliad â gardd furiog rhywun arall dorri calon garddwr drama fel fi, efo coed tomatos a phys pêr a ffa ac ati sy'n pathetig o fach a tua mis ar ei hôl hi mewn cymhariaeth!

Peth mawr 'di cenfigen 'de...

Tua tair awr ydi'r daith o Stiniog i Lanarthne, felly go brin y caf fynd yn rheolaidd, ond dwi'n sicr yn edrych ymlaen i fynd eto.

Rwan ta, be o'n i ar ganol ei wneud? O ia, nôl y ferch o Gaerdydd...

Un o eiliadau gorau'r flwyddyn

Codi'r tatws cynnar cyntaf...

Angen dim byd ond berwi a bwyta efo menyn Cymreig hallt.
Nefoedd.

Saga'r Eirin

Ar ôl i dywydd gwael diwedd Ebrill roi diwedd ar flodau'r eirin Dinbych a thorri nghalon i 'run pryd, daeth syrpreis braf, wrth i'r goeden ddatblygu ail genhedlaeth o flodau yn ystod haul diwedd Mai.

Ac yn groes i'r disgwyl, mi fues i'n gwylio eirin -ein eirin cyntaf yn y byd- yn cnapio, tyfu, twchu...

-wedyn disgyn! Fesul un.
Felly dyna ni. Blwyddyn arall heb eirin. Ma' isio blydi 'mynadd!

Mae'r goeden afal Enlli wedi methu eleni hefyd.
Dim ond ar un ochr o'r espalier ddaeth unrhyw flodau eto fel y llynedd, i fy atgoffa y dyliwn i fod wedi cael gwared arni ers talwm, a phlannu rhywbeth arall yn ei lle. Difrodwyd y gwreiddiau'n arw wrth iddi ddisgyn yn y gwynt yn 2012, a tydi hi heb ddod ati'i hun o gwbl ers hynny.

Mae gwendid y goeden wedi bod yn wahoddiad agored i filiwn o bryfaid gwyrdd a morgrug, i gyrlio pob deilen a rhwbio halen i'r briw. Bydd hon wedi mynd erbyn y gaeaf.

Ar y llaw arall, mi gawson ni dunelli o riwbob, ac mae cnwd da o gyrins duon a chyrins coch wrthi'n aeddfedu rwan.



















Mae addewid am fwy nag arfer o geirios.

 Mefus bach alpaidd blasus i'w hel wrth eu cannoedd eto, ac eto. Y mafon yn dda hyd yma hefyd.

Ond y ffrwyth dwi'n edrych ymlaen ato fwy na dim, ydi mwyar y gorllewin, thimbleberry. Mae'n blanhigyn deniadol a'r blodau'n hardd iawn hefyd. Bysa hyn yn ddigon i'r llwyni dalu am eu lle, ond os ydi'r mwyar yn flasus hefyd, gorau'n byd. Hir yw pob aros am haul yn Stiniog!