Pythefnos

Mae pythefnos yn amser hir mewn garddwriaeth... fel'na mae'r frawddeg yn mynd, 'ta fi sy' di drysu?
Bu hwyl, gwyl a gwaith; arholiadau'r plant, man-ffliw a sbamiwrs yn fy nghadw rhag blogio, ac yn ystod y bythefnos, mi gawson ni haul tanbaid, glaw trwm, cenllysg ac eira. Ond er gwaethaf pawb a phopeth, dyma ddod 'nol at ychydig o fwydro eto!

Mae rhai o'r blogwyr eraill dwi'n ddilyn wedi arafu dros y gwanwyn hefyd. Prysur yn yr ardd efallai.

Ychydig iawn dwi wedi'i wneud ar y rhandir hyd yma eleni, oherwydd y traed moch o joban a wnaed ar y draenio a'r llwybrau, ond mwy am hynny rywbryd arall efallai.    Dwi wedi gwneud dipyn yn yr ardd gefn ar y llaw arall.

O'r diwedd aeth y tatws i'r pridd, yn hwyr yn ol fy arfer! Bu'r Fechan yn helpu'n ddiwyd, ac yn y broses cafodd y ddau fath o datws had oedd wedi bod ar sil ffenast y gegin yn egino ers mis, eu cymysgu wrth eu plannu. Mi fuo ni'n chwerthin yn iawn ar ol sylwi: be ddian di'r ots yn de..

Tatws salad Charlotte oedd un math, a thatws hwyr Sarpo Miro oedd y lleill. Mae'r ail i fod i wrthsefyll yr haint sy'n taro bob blwyddyn gan fod Stiniog yn lle sydd ychydig bach yn wlyb! Eto eleni, maen nhw wedi eu rhoi mewn tyllau unigol. Mae hyn wedi gweithio'n iawn i mi bob tro, ac mae'n dipyn llai o waith na thyllu ffos i'w plannu nhw.

Mi godis i hanner dwsin o datws gwyllt (rhai o'n i wedi eu methu wrth godi tatws llynedd) oedd yn tyfu yn y gwely canol, a chwysu wrth godi gwreiddiau gwair a marchrawn, nes cael y gwely i'r cyflwr uchod. Dwi wedi arbrofi efo'r hau yn y gwely yma eleni.

Yn ystod dyddiau gwlyb y bythefnos d'wytha, dwi wedi bod yn darllen am ddull diddorol o drin tir yn Awstria. Mae Sepp Holzer* yn enw adnabyddus yn y byd paramaethu, neu permaculture, ac mae o wedi fy rhyfeddu i be mae o wedi gyflawni ar ei fferm sy'n ymestyn o 1,100 metr uwchben y mo^r (1085m ydi'r Wyddfa cofiwch) hyd at 1,500m, gan gynnwys tyfu ceirios a phwmpenni a gwenith ac amrywiaeth anhygoel o gnydau eraill. Be ddiawch ydw i'n gwyno am drafferthion garddio ar uchder o 230m?

Un o'r pethau diddorol mae'n wneud ydi hau bob math o bethau efo'u gilydd er mwyn dynwared yn well sut mae planhigion yn tyfu yn y gwyllt. Dwi wedi hau cymysgedd o letys a deiliach eraill, ynghyd a moron, panas, radish a betys, a'r syniad ydi hel a theneuo'r dail wrth i'r haf fynd yn ei flaen a hel y pethau eraill fesul dipyn wrth iddynt aeddfedu. Bydd gorchudd o dyfiant ar y gwely cyfan trwy'r adeg, ac felly ni fydd angen dyfrio na chwynnu cymaint a gwely traddodiadol. Mae gen' i ddigon o le rwan ar y rhandir os ydw i eisiau tyfu rhesi taclus o lysiau.

Mae'r larfau llifbryf  wedi dechrau ymddangos ar y coed gwsberins heddiw, ac mae ambell i bryfyn arall wedi galw acw:

 Un o'r chwilod hirgorn ydi hon, Rhagium bifaciatum efallai, sy'n gysylltiedig fel arfer efo coed conwydd meirwon.

Yn y bythefnos d'wytha dwi wedi bod yng Ngwyl Cwrw ar y Cledrau, yn mwynhau Cwrw Coch gan fragdy newydd Cwrw Cader; Cochyn, a Seithenyn (Cwrw Lly^n); Cwrw Du'nbych (Bragdy Dinbych) a mwy. Fel llynedd: cwrw da, cwmni da, a'r Moniars -wel, mae dau allan o dri yn reit dda tydi eto.



Ges i noson wrth fy modd yn gwylio gig gomedi gan Noel James hefyd, oedd wedi ymweld a Stiniog sawl gwaith yn ddiweddar er mwyn paratoi deunydd newydd ar gyfer y gynulleidfa leol. Mae o'n feistr ar y grefft o chwarae clyfar ar eiriau ac idiomau, ac roedd yn wych cael noson Gymraeg ganddo. Roedd Radio Cymru'n recordio yno, a dwi'n edrych ymlaen i glywyed y rhaglen. Dyma lun sal iawn o'r noson.

Ty Hansel a Gretel gan y Fechan!

Dwi wedi bwyta fel brenin yn ystod y cyfnod rhwng bod y letys a'r rocet wedi ffrwydro yn yr ardd, a'r craf (neu'r garlleg gwyllt) wedi bod yn doreithiog, a'r Pobydd a'r genod yn baglu dros eu gilydd -mae'n hanner tymor wedi'r cwbl- i bobi cacennau a chrempogau aballu.

 



Mae rhaglenni radio Lisa Gwilym, Georgia Ruth, a Sesiwn Fach wedi plesio'n ddiweddar, ac mi fydd yn chwith rwan ar ol i gyfres Gwaith/Cartref orffen yn rhy fuan o lawer eto ar S4C.

Mae albwm newydd hyfryd Georgia Ruth -Week of Pines- yn mynd rownd a rownd acw ar y funud, a cha^n Blanche Rowen- 'Mae'r Ddaear yn Glasu' yn hyfryd hefyd (gwrandwch am ddim ar Soundcloud) ac yn addas iawn ar gyfer y gwanwyn.

Tydi rhaglenni'r BBC o Sioe Arddio Chelsea heb blesio bob tro; mae 'na ormod o grafu tinau selebs a ma^n-uchelwyr wedi bod, a chyfweliadau arwynebol, rhy fyr o lawer. Dwi dal heb eu gwylio i gyd ond mae pymtheg awr o Alan Titchmarsh yn ormod o bwdin braidd. Biti na fyddai'r BBC neu S4C yn gwario mymryn o bres ar raglenni garddio yn Gymraeg. Dwi chydig yn genfigennus o Ann, o flog Ailddysgu, fu yno. Byswn i wedi hoffi gweld gardd y brodyr Rich, 'Un Garreg' a gafodd fedal aur ar eu cynnig cyntaf, ac hefyd stondin Fferm Crug a gafodd aur.
Arian gafodd ymdrech y Gerddi Botaneg Cenedlaethol. Mi ges i rant bach am hyn yn y darn am Sioe Arddio Caerdydd fis yn ol, felly taw pia hi rwan.

'Nol adra, mae'r rhiwbob wedi ffrwydro, a'r gwsberins a'r cyrins wedi cnapio; y coed afal, gellyg a cheirios wedi blodeuo, a llawer iawn i edrych ymlaen ato yn y bythefnos nesa' rwan. Mi driaf sgwennu rhywbeth eto cyn pen hynny, ond hwyl am y tro.

*'Sepp Holzer's Permaculture'. 2012. Permanent Publications. 

Chwiliwch am KRAMETERHOF ar YouTube i gael blas o'r hyn mae'n wneud.

Dydd Lluniau

 Mi fues i'n arbrofi efo newid gwedd y blog i rywbeth mae Blogger yn alw'n 'dynamic view' a bron a gwneud traed moch o bethau! Rhag eich diflasu efo manylion, digon ydi deud imi orfod ail osod lled a lliw a siap a steil y tudalennau. Peth peryg ydi hanner-gwybod be ti'n wneud yn de!

P'run bynnag, mi fues i allan rhwng cawodydd dros y penwythnos yn tynnu lluniau.

Dwi wedi bod yn ddiog dros y blynyddoedd, heb gadw cofnod o be gafodd ei blannu, yn lle. Ac mae 'nghof i'n rhy anobeithiol i fedru dibynnu ar hwnnw. Daeth yn hen bryd imi sgriblo cynllun o'r ardd ar bapur felly. Pan fydda'i wedi cael trefn ar y sgwigls, mi ro'i gopi o'r cynllun ar dudalen newydd, ynghyd a chynllun o'r rhandir.

Mae ambell i flogwraig a blogiwr yn cael cythral o hwyl ar osod lluniau mewn ffordd ddeniadol a chlyfar, ac mae'n ymddangos fod Wordpress yn cynnig mwy o ryddid i'w ddefnyddwyr chwarae efo dulliau amrywiol o ddangos lluniau. Dwi wedi gwneud hyn trwy bastio a gosod yn Word, wedyn ei agor efo Paint a'i gadw fel jpeg. Mae'n siwr fod ffordd haws o'i wneud o, ond efo'r plant wedi mynd i'w gw'lau, doedd gen' i ddim clem sut i fynd ati!

O'r canol wedyn rownd y cloc o hanner nos:
Briallen bom-pom (Primula denticulata); Mari lygatlas (Omphalodes Cherry Ingram); Tormaen Highlander Red; eglyn Dewi (Chrysosplenium davideanum); chweinllys (Pericallis x hybrida); Heloniopsis orientalis var. breviscapa; blodyn ewyn (Tiarella spring symphony).

Wedi methu cael hyd i enw cyffredin ar gyfer yr Heloniopsis. Meithrinfa arbennigol Fferm Crug, sydd wedi dod a fo i Gymru o lethrau llosgfynydd yn Japan, ac mae o'n blanhigyn rhyfeddol.

Dechrau eto

Ai dyma'r adeg orau o'r flwyddyn i chi? Dwi rhwng dau feddwl.


Y cyfnod byr hwnnw rhwng cyffro yr hau a boddhad yr egino; a siom anochel yr haf, lle mae gobaith yn gallu troi yn dorcalon yn sgil ymgyrchoedd ar y cyd rhwng y tywydd a'r malwod a'r llygod a'r lindys!



Mae gweld silffoedd yn llawn o egin-blanhigion yn werth chweil tydi. Rhesi o bethau bach brwdfrydig, bron a thorri eu bolia' isio gael eu traed yn y pridd.

Ffa melyn; ffa dringo; pys; pys per; letys a rocet; blodau haul. Wedi eu hau ar Ebrill y 4ydd.

Rhywbeth i'w edmygu. Rhywbeth dros dro!

Ta waeth, mae'n rhaid cadw'r ffydd, a dal i gredu... dyna pam 'dan ni'n dal ati wrth gwrs. Y pethau diweddaraf i'w hau dan do ydi ffa piws (Cosse violette), pys melyn/india corn (double standard bicolor), er gwaethaf methiant llwyr y llynedd, aeron goji, pwmpenni gaeaf (Burgess buttercup); ac ambell beth a brynais yn Sioe Arddio Caerdydd fel courgettes du (dark fog), a phwmpenni glas (crown prince). Eto, methiant llwyr oedd pob un pwmpen y llynedd, ond dyfal donc a dyrr y garreg. Ar ffenest y gegin mae'r pys melyn am fod angen 18 gradd o dymheredd i egino. Beryg fod y pwmpenni yr un fath ond does dim lle i bopeth yn y ty.


Mae'r Pobydd wedi prynu dau blanhigyn tomatos. Ar ol cyfres o hafau gwlyb, roeddwn i wedi llyncu mul efo tomatos, a wnes i ddim eu tyfu y llynedd. Roedden nhw'n cael y clwy tatws bob haf (yn y ty gwydr; dim gobaith eu tyfu yn yr awyr agord yma), a'r ymdrech o'u tendio yn llawer mwy na'r wobr bob tro. Beth bynnag, mae Acw am ofalu amdanyn nhw y tro yma, felly mae angen i mi glirio 'chydig o le iddyn nhw a'u plannu ar ei chyfer hi.
Mint (basil mint) ydi'r pot canol. Rhywbeth arall i mi ei ladd!

 Dim ond tair britheg (Fritillaria) ddaeth allan eleni. Mae llygod yn hoff iawn o'u bylbiau nhw yma, a bylbiau clychau dulas (Muscari) a dim ond dyrnaid o'r rheiny sydd wedi dod eleni hefyd.

Mae gan Ann lun o goeden gellyg yn llawn blodau ar ei blog Ailddysgu. Argian dwi'n genfigenus! Dim ond dechrau magu dail mae'r ddwy ellygen sydd acw. Y goeden afal Enlli (isod) sydd bellaf yn ei blaen yma.

Erbyn dechrau Gorffennaf y llynedd roeddwn yn amau fod popeth 20 diwrnod yn hwyrach na 2011. Hyd yma eleni, dwi'n meddwl fod pethau tua 14 diwrnod yn hwyrach eto...

Mae'n tywallt y glaw heddiw. Diolch i'r drefn, mi gawsom ni ddiwrnod braf ddoe i groesawu Gwyl Gyhoeddi Eisteddfod yr Urdd i Stiniog. Mwy o'r hanes ar wefan y papur bro lleol, Llafar Bro.

Crwydro- Gerddi Dyffryn

Ar ol bod yng Ngwyl Arddio Caerdydd ddydd Gwener -am nad oedd y plant efo fi- mi i ges i ryddid i fynd lle fynnwn, felly dyma 'nelu at Erddi Dyffryn ar gyrion y ddinas. O'n i wedi darllen am y lle ers talwm, ac wedi meddwl cael piciad yno ryw dro, ac o'r diwedd daeth y cyfle.

Pan ddois i adra wedyn ac edrych trwy'r lluniau o'n i wedi dynnu yno, doedd dim un llun o dirlun trawiadol y safle*.

Mae'r gerddi yn enwog am y cynllun ffurfiol a chrand, ac wedi eu disgrifio fel gerddi Edwardaidd mwyaf mawreddog Cymru, ond ar ol crwydro yno am deirawr, hwn oedd yr unig lun o'r 'ardd' oeddwn wedi'i dynnu, a hynny o un darn bach yn unig; lluniau o blanhigion a phryfaid oedd y gweddill!


Dim llun o'r Brif Lawnt. Dim o'r Gamlas Lili-ddwr. Dim o'r Ardd Pompeii; y Cwrt Lafant; na'r Cloisters.


Ia, pawb at y peth y bo, ond 'rargian, mae bywyd yn rhy fyr i golli cwsg dros lawntiau streipiog a gwrychoedd bach bocs tynn, taclus, syth a pherffaith.



Yn sicr doedd gen' i ddim diddordeb o gwbl tynnu lluniau o'r ty bonedd.



Beth bynnag, roedd ogla' a swn y lle yn fy nharo i mwy na golwg y lle, yn arbennig am fod mynediad am ddim y diwrnod hwnnw, a'r haul yn t'wynnu, a channoedd o bobl wedi cael yr un syniad a fi. Pobl ymhob man, damia nhw!

Y synau amlwg oedd adar a gwenyn. Mi es i'n syth at yr ardd ffrwythau a chael croeso brwd yno gan wennoliaid yn clebran ar y waliau uchel, a chor o adar eraill yn canu'n y cefndir.

Hon ydi un o'r ychydig goed afalau sy'n dal yno ers 'oes aur' y gerddi. Mae Cyngor Bro Morgannwg a'r Ymddiriedolaeth 'genedlaethol' wedi cael miliynau gan y loteri i adfer y gerddi, ac wrth gwrs maen nhw wedi llyncu'r ffasiwn o drio dynwared yr hen ardd a dyfalu pa goed fyddai wedi bod yno gan y byddigion ganrif yn ol (dyfalu oherwydd does dim cofnod o'r mathau o goed ffrwyth oedd yno). Mae'n nhw wedi colli'r cyfle i ddatblygu perllan yn llawn o ffrwythau lleol a Chymreig, ac wedi defnyddio coed Seisnig a Ffrengig. Ystrydebol braidd.

Mi welais fy ngwennol y bondo cynta' eleni yno hefyd. A gloyn byw melyn y rhafnwydd.


Swn amlwg arall oedd yr holl wenyn, cacwn, a phryfed oedd yn llafurio ymysg y blodau.

Dwi'n gwbod fod y llun yma yn un sal, ond be sydd ynddo -ar flodau eirin gwlanog- ydi pry' gwenyn. Bee fly (Bombilius major**).

Cyffredin iawn yn y de medd cydweithiwr, ond dwi ddim yn meddwl imi weld un erioed yn y gogledd. Be amdanoch chi?

Roedd yn hedfan o flodyn i flodyn ac o le i le efo'i dafod allan trwy'r amser, a hwnnw'n hirach na'i gorff, ac yn edrych yn ddoniol iawn.

Dau o'r planhigion oedd yn llenwi'r aer efo ogla melys oedd Osmanthus delavayi, uchod, a Pachysandra terminalis, chwith. Dau blanhigyn bytholwyrdd -llwyn ydi'r gynta' a gorchudd llawr ydi'r llall- sy'n blodeuo ar ddiwedd y gaeaf.

Y ddau ar fy rhestr i pan gaf grant gan y loteri i brynu gardd fawr, a chyflogi staff i dendio ar y lawnt 'na!

Blodyn y Pasg.



Palmwydden Trachycarpus (efo celynnen wedi hadu ymysg ei dail)



 Ydyn, mae'r planhigion egsotic yma i gyd yn werth eu gweld, ond mae'n anodd curo trwch o flodyn gwynt Cymru fach ar lawr coedwig tydi!

Wedi gweld, roedd yn dda o beth nad oedd y plantos efo fi o ddarllen gwaith cyfiethu staff y gerddi... o diar.. cuddiwch blantos!






Ar ochr arall y gerddi enfawr, roedd dwy goeden geirios hardd yn gymylau o flodau, a channoedd o wenyn mel yn gwledda arnynt. Gallwn fod wedi gorwedd o dan y canghennau yn gwrando ar eu grwndi am oriau, ond rhaid oedd cychwyn 'nol am yr A470.
A daeth i ben deithio byd.

(*Map o'r gerddi, o wefan uniaith Saesneg Cyfeillion Gerddi Dyffryn)

** Y patrwm ar yr adenydd ac adeg y flwyddyn sy'n caniatau 'nabod y rhywogaeth

Crwydro- Sioe Arddio Caerdydd

Cyn dechrau teimlo'r felan Nos Sul mi ges i benwythnos hir hwyliog iawn.

Mi gymris ddiwrnod o wyliau dydd Gwener i deithio i'r brifddinas i wneud cant-a-mil o bethau (wel, mae'n gwneud synnwyr i wneud cymaint a phosib yr un pryd er mwyn osgoi teithio'n rhy aml ar yr erchyll A470 tydi!).

Ymysg gorchwylion pleserus fel mynd efo Mam a Nhad i gyfarfod fy mrawd bach a'i gariad; a chyfarfod ffrind coleg i hel clecs a rhoi'r byd yn ei le dros beint, mi ges i gyfle am y tro cynta erioed i fynd i sioe arddio. Mae'r Pobydd ac eraill yn tynnu coes 'mod i wedi cyrraedd fy nghanol oed! Digon teg am wn i. Mi wnes i fwynhau'n iawn, waeth be ddwedan nhw!

Yr RHS ydi'r trefnwyr, a Sioe Caerdydd ydi'r cyntaf ar eu calendr blynyddol nhw, eleni yn nawfed tro iddyn nhw fentro'r ochr iawn i Glawdd Offa. Roedd ambell beth yn siomedig, ac oherwydd y pellter, mae'n debyg na fyddai'n mynd eto, ond dwi'n hynod falch i mi fynd y tro yma.

Be oedd yn plesio?
Gardd Wade & Nichol. Popeth wedi ei ailgylchu. Palets pren wedi eu sandio a'u paentio i greu pafiliwn, decin, cadeiriau a wal drawiadol. Medal aur haeddianol.















Tiwlip bychan o fynyddoedd Asia. Tulipa turkestanica. Blodyn bach siap seren, heb ei ddifetha gan fridio fel tiwlips eraill. Mi gafodd y feithrinfa oedd yn ei arddangos fedal arian eurog, silver-gilt.

Planhigion Alpaidd. Mae gen' i wendid am blanhigion mynydd ac roedd nifer o arddangoswyr yno. Wnes i ddim prynu planhigion, ond mi ddois i adra efo rhestr hir!

Arddangosfeydd o lysiau anarferol, a dewis da iawn o hadau prin.

Rhandir 3D

Hefyd: cystadleuaeth i ysgolion lleol i greu gardd mewn berfa; stondin gyri oedd dipyn rhatach na'r Steddfod; ac yn bwysiach na phob peth arall efallai -yr haul a'r awyr las.

Be oedd yn siomi ?
Cyn lleied o gystadlu oedd efo gerddi. Dim ond deg o erddi oedd wedi eu hysbysebu cyn y sioe, sy'n ddigon gwael, ond mewn gwirionedd, dim ond 5 gardd gyflawn oedd yno. Dau yn cael medal aur, yn cynnwys Wade/Nichol uchod, un arian ac un efydd. Dim teilyngdod ymysg y lleill!

Dyma'r ardd aur arall, ac i hon ddyfarnwyd y wobr gardd orau'r sioe, sef 'Gardd Seiri Coed Crefftus' i roi'r cyfieithiad trwsgl a geir yn y rhaglen i 'Artful Bodger's Garden', gan Ysgol Heronsbridge (Penybont-ar-ogwr) ac Anthea Guthrie.

O'n i'n hoffi elfennau ohoni, ond rargian, prin gellid ei galw'n ardd, a doedd yna fawr ddim 'cynllun' iddi.

Mae'r Ardd Fotaneg Genedlaethol yn ei chael hi gen' i eto hefyd. 
Doedden nhw heb gael amser i baratoi cynllun ar gyfer sioe Caerdydd meddai'r swyddog ar eu stondin, ond os gewch chi afael ar rifyn cyfredol eu cylchgrawn, y pennawd ar y clawr ac un o'r erthyglau tu fewn ydi 'Chelsea, dyma ni'n dod!' 
Maen nhw'n gweld gwerth mewn buddsoddi arian nawdd ac amser ac ymdrech i arddangos yn Llundain, ond ddim Caerdydd. Twt-lol.

Gwydr hanner llawn..
O bwyso a mesur, roedd mwy o bethau yno i'w canmol nag oedd i'w beirniadu, ac mi ges i ddiwrnod gwerth chweil. 
Wrth adael y maes, mi es am dro ym Mharc Bute a rhyfeddu eto mor wych ydi'r coed sydd yno, a meddwl mor lwcus ydi pobl Caerdydd i gael ardal werdd mor arbennig ynghanol y ddinas.
Croesi'r Taf wedyn ac i'r Mochyn Du ar fy mhen. Fedrai'm cwyno!  
  

Cenin Pedr Cwmni Scamp gafodd wobr Arddangosfa Orau'r Sioe. Dim ond £10 YR UN ydi bylbs yr un oren yn y canol!

Mwy o hanes y penwythnos tro nesa efallai.