Cwm Hyfryd

Cyfres o gardiau post o'r Ariannin.

Dolen i'r gyntaf ar y gwaelod

Wrth gyrraedd lleoliad nesa'r daith, mae'r olygfa trwy ffenest y bws yn gwneud i mi eistedd i fyny'n sydyn. 'Croeso i Drefelin' medd yr arwydd yn Gymraeg yn ogystal â'r Gastilaneg a'r iaith frodorol.

Tu hwnt i'r arwydd, yn wynebu pawb sy'n cyrraedd y dref, mae canolfan wybodaeth a thair baner yn chwifio: y ddraig goch sy'n hawlio'r polyn canol, a baneri'r Ariannin a'r brodorion Tehuelche-Mapuche bob ochor iddi. Yno hefyd mae cerflun mawr o ddraig rhag ofn nad ydi pawb wedi deall eu bod wedi dod i ardal Gymreig.

Trwy gyswllt â Noe, cymwynaswraig leol yn Esquel, cawsom groeso cynnes gan griw o Wladfawyr yn fanno, ond rhaid i rywun chwilio'n go ddyfal i ganfod unrhyw Gymraeg ar y stryd yno. Nid felly Trefelin!
Dyma le sy'n arddel ei Gymreictod yn falch. Mae llawer o'r siopau yn gwneud hynny'n amlwg; ac mae pob arwydd cyhoeddus yn ddwy- neu'n dairieithog.

Heb hostel, rhaid talu ychydig yn fwy i aros mewn llety gwely a brecwas yn Nhrefelin, ac er yn groesawgar iawn, mae'n anodd perswadio'r perchennog nad oes raid iddo fo ein diddanu trwy gydol ein harhosiad! Yn garedig iawn, mae'n rhoi gwibdaith o'r dref i ni, ac yn ein tywys at lan afon Futaleufú i dynnu llun, ac i weld fflamingos ar lan pyllau ar gyrion y dre'.

Gyda'r nos, cawn stecan anferth efo Ernesto a'i deulu, ac er nad oes ganddo gysylltiad Cymreig o fath yn y byd, mae'n holi'n daer am hanesion o Gymru fach ac yn awyddus i rannu ei frwdfrydedd am yr Ariannin hefyd. Mewn bwlch yn y sgwrsio, dwi'n ymddiheuro gorau fedrwn ac yn dianc i'r llofft i gael rhoi fy nhraed i fyny o'r diwedd!

Ym Mharc Cenedlaethol Los Alerces, mae ardaloedd eang nad yw'n bosib crwydro heb dywysydd swyddogol, ac ar ôl edrych ymlaen yn arw ers wythnosau, mae'n siom garw i ddeall nad yw'r trek at rewlif Torrecillas ar gael yr adeg yma o'r flwyddyn!

Dan awyr las gwych, mae ymweld ag argae trydan-dŵr San Martin rhwng mynydd trawiadol Gorsedd y Cwmwl, a chadwyn Mynyddoedd y Cymry yn lleddfu rhywfaint ar y siom am wn i, a dwi'n gwneud y gorau o'r cyfle i dynnu cant o luniau, ond mae'n drysu 'mhen i na fedraf ddilyn trwyn lle mynnwn am y dydd.

Boddwyd y dyffryn heb glirio'r coed oedd yn tyfu yno, a rwan mae ambell fae a glan Lago Amutui Quimey fel mynwent boncyffion gwyn, yn sgerbydau noeth blith-draphlith ar y graean.  Nôl yn y llety, mae Ernesto yn disgrifio sut mae'r coed yn ffrwydro'n rheolaidd i wyneb y llyn yn ddirybudd ar ôl blynyddoedd o ddadwreiddio araf dan y dŵr. Nid yw'n ddiogel rhoi cwch ar y llyn o'r herwydd.

Ddiwedd y pnawn mae tacsi'n ein codi o'r plaza i fynd i weld tiwlips enwog Cwm Hyfryd, tua deg milltir o Drefelin ar ffordd Bwlch Futaleufú i Chile. Mae o'n fodlon aros am dri chwarter awr i ni gael edmygu stribedi lliwgar y blodau'n siglo fel un yn awel ysgafn gyda'r nos, wrth i'r haul araf ddisgyn at gopaon gwynion y gorwel.

Heb gar ein hunain, mae'n profi'n anymarferol i ni gyfuno ymweliad i Nant y Fall a Melin Nant Fach; mae bar bach yn y dref yn galw beth bynnag, a phump bragdy lleol yn gwerthu cwrw artesanal  yno. Da ydyn nhw hefyd.

Drannoeth, mae cael crwydro Lôn y Rifleros efo Gwion -hogyn o Besda sy'n byw yma- yn uchafbwynt heb os.

O weithio yn y byd cadwraeth adra yng Nghymru, bu'n gwirfoddoli efo awdurdod y Parc Cenedlaethol ar ôl symud allan yma, ac yn ogystal a chyfoeth o wybodaeth am fywyd gwyllt yr ardal ac enwau Cymraeg y mynyddoedd, mae'n fraint cael gweld rhai o leoliadau hanesyddol y Cymry efo fo.

Ond, daeth diwedd ein hamser yn Nhrefelin hefyd.

Cyn gadael, mae Amgueddfa'r Andes yn werth ymweliad, a the bach Cymreig yn un o'r Tai Te yn ddigon dymunol. Mae'r deisen ddu yn flasus, ond mae'n brofiad rhyfedd iawn ac emosiynol clywed 'Cân Walter' Meic Stevens, a chasgliad rhyfeddol o ganeuon Cymraeg, fel 'Fydd y chwyldro ddim ar y teledu, gyfaill' ymlaen yn y cefndir, a ninnau mor bell o adra.

O gymharu â'r frechdan gaws-pôb a ham sydd ar gael yn rhad ymhob man, braidd yn ddrud ydi'r te Cymreig, felly cip sydyn ar y llyfr ymwelwyr ac allan a ni.

Methiant ydi'r trydydd cynnig, dros dri diwrnod, i gael Amgueddfa Cartref Taid a bedd y ceffyl enwog -Malacara- ar agor;  ac ychydig iawn iawn welis i o Wladfawyr Trefelin hefyd yn anffodus; ond bu'n bleser cael bod yma am gyfnod byr serch hynny.

Y plaza amdani felly, i ddal bws lleol 'nôl am Esquel: Mae taith wyth awr dros y paith o'n blaenau.

Cwm Bagillt a Mynyddoedd y Cymry ar y chwith, a Gorsedd y Cwmwl ar y dde

  [Cerdyn post hwyr o'r Ariannin. #7. PW 22-25 Hydref 2018]

 

Cerdyn Post #1

Troi am y Wladfa

"Ydech chi'n siæred Gymræg?" medd yr acen hyfryd tu ôl i mi. Roedd y bws o Bariloche i Esquel awr a thri chwarter yn hwyr, felly tîn-droi yn y Terminal Autobus oedden ni, ac mi welodd o'r ddraig goch ar y rycsac.

Doedd Mervyn Melin Nant Fach, ddim yn hyderus yn iaith ei dad, felly cymysgedd o Gymraeg, Sbaeneg ac iaith ryngwladol y chwifio dwylo gafwyd ar y daith bump awr i'w filltir sgwâr o yn y Wladfa Gymraeg. Dyna ein profiad cyntaf o siarad Cymraeg efo brodor yn yr Ariannin, a hynny gannoedd o filltiroedd i'r gogledd o'r cymunedau Cymreig.

Roedd y bws yn foethus i gymharu â siarabangs budr a swnllyd bysus cyhoeddus Cymru, a'r siwrna braf yn y seti blaen ar y llawr ucha' ddim yn costio fawr mwy na thocyn o Stiniog i Gaernarfon ac yn ôl!

O fewn tri chwarter awr, ar ôl 5 diwrnod o gymylau a glaw, mae'r awyr yn clirio'n las a'r mynyddoedd yn cyrraedd eu huchder llawn. Mae'r angar wedi clirio o'r ffenest erbyn hyn hefyd, i ni fedru edmygu'r olygfa: llethrau claerwyn wedi'u torri gan greigiau duon, ac ambell gopa a chrib fel coron dywyll ar ben y mynydd. Dyma'r ucheldir trawiadol welson ni o'r awyren wrth gyrraedd wythnos ynghynt.

Bu dipyn o ddifyrwch o'n cwmpas ar y bws wrth i mi ymateb i gais Mervyn i ddysgu 'chydig o Gymraeg iddo, trwy ganu cân berthnasol Plethyn: 'Melinydd oedd fy nhaid', a 'nghyd-deithiwr yn cyfieithu iddo fo. Er canu hon fil o weithiau i'r plant pan oedden nhw fychain (pennill y chwarelwr yn benodol), wnes i erioed ei chanu hi'n gyhoeddus o'r blaen. Roedd o'n gwerthfawrogi'r geiriau fwy na'r llais dwi'n meddwl!

O ben y bwlch mae'r bws yn disgyn yn droellog i lawr i ddyffryn coediog, a'i ochrau'n codi'n serth a'r coed yn teneuo efo uchder, i haen sy'n frith o lwyni bychain, nes ei bod yn rhy uchel i blanhigion preniog, a'r tirwedd yn troi'n sgri llwm, neu'n graig noeth. Collodd Cymru ei 'treeline' naturiol ganrifoedd yn ôl, a dwi'n difaru na fedraf neidio oddi ar y bws i gerdded a dringo am y diwrnod, efo llond bag o lyfrau i nabod y planhigion a'r adar yma.

Daw'r bws i stop mewn man archwilio Gendarmería Nacional a'm deffro fi o'r synfyfyrio. Ai dyma'r ffin rhwng taleithiau Rio Negro a Chubut tybed? Roedd Mervyn yn chwyrnu felly doedd dim modd holi; ac wedi ychydig funudau yn unig o oedi, ymlaen â ni.

Mae'r tirlun yn drawiadol bob cam ar y daith, ac ambell lecyn arall yn dal y sylw, fel rhaeadrau Cascada de la Virgen a'r eglwys wen; dŵr Rio Foyel yn wyrdd; gwair pampas yn ei gynefin naturiol, yn hytrach na gardd yn suburbia; gwartheg yn y ffordd, fel defaid y Migneint (ond ddim digon call i symud pan ddaw cerbyd); a golwg cynta ar rai o'r estancias a'r ffermydd mawr, a'u rhesi o goed talsyth, cul, y poplys -alamo fel mae'n nhw'n cael eu  nabod yma.

Erbyn gyda'r nos, mae'r bagiau yn yr hostel yn Esquel, a chawn chwilio am gwrw oer a thamaid o fwyd.
---------------------------------------


[Cerdyn post hwyr o'r Ariannin. #5. PW 19 Hydref 2018]

Deffro! Mae'n ddydd.

Ar ôl diwrnod yn mwynhau rygbi a chwrw da pedwar o dai potas y dre' ma ddoe, dim ond wysg fy nhîn ac yn ara' deg a fesul dipyn ddois i 'nôl i dir y byw heddiw.

Ond am ddiwrnod! Haul cynnes ac awyr las. Buan iawn ciliodd y pen mawr wrth glirio a thocio a llifio a hollti. Cael crwydro ac arolygu be sy'n deffro, be sy'n tyfu, be sy wedi diodde dros y gaeaf hir gwlyb. Edmygu canu'r ceiliog mwyalchen. A breuddwydio a hel meddyliau am be sydd eto i ddod...

Mi gawson ni ginio al fresco cynta'r flwyddyn, a glöyn byw cynta'r flwyddyn hefyd.

Dim heddiw oedd y diwrnod braf cynta' wrth gwrs, ac mae dau fath o gacwn a dau fath o bry hofran wedi ymddangos ychydig ddyddiau cyn y glöyn mantell paun oedd yma heddiw. Ond heddiw oedd y diwrnod cynta' i ni fod adra i roi cadair bob un wrth ddrws y cefn, ac eistedd efo'r haul yn gynnes ar ein crwyn.

Hyfryd. Diolch am ddyddiau fel'na.

Hen lun o'r mantell paun.

Llun sâl o gacynen ar flodau grug ar y 16eg o Fawrth 2016. Cacynen yr ardd (Bombus hortorium) efallai.

Pry' hofran o deulu'r Eristalis, ar flodyn dant y llew. 16eg Mawrth 2016.

Crwydro- lawr yn y ddinas

Trip arall i Gaerdydd ddoe. Danfon yr hynaf 'nôl i'r brifysgol ar ôl mis o gael ei bwydo adra!

Torri'r siwrna trwy biciad i Abaty Cwm Hir, a dod o'na yn fwd a cachu defaid i gyd. 'Does dim uffar o beryg bysa safle sy'n bwysig i'r Saeson mewn cyflwr mor druenus. Ma' isio 'mynadd efo Cadw.
Dod o'na hefyd yn pendroni pryd fues i ddwytha...

Mis Mawrth 1989! Efo Jôs Mawr, Dei Mur, Prysor, a Ffredo, ar y ffordd adra o benwythnos rygbi yn y brifddinas.

Cyfnod cyffrous o fynd mewn criw yn achlysurol i wylio rygbi; dro arall i rali Cilmeri, ac i gigs ac yn y blaen.

Mynd tro cynta i'r ddinas tua 1986 dwi'n meddwl efo addewid o fynd i gig yn rhywle egsotig o'r enw Clwb Ifor Bach, a chyri ganol nos.

Gwylio'r rygbi mewn tafarn. Wedyn mynd ar goll. Dim syniad pam. Na sut. Tydi'r cof ddim wedi cadw manylion felly. Colli pawb, wedyn crwydro am oes heb nabod neb na nunlla. Esu: lle di-gysur ydi dinas ddiarth os ti ar ben dy hun, ac uffar o neb yn siarad dy iaith! Petha handi ydi ffôns symudol rwan 'de.

Ffeindis i'r 'ogia tua dau y bore mewn lle burgers os dwi'n cofio'n iawn. Diolch byth, achos doedd gen i ddim clem sut i ffeindio'n ffordd 'nôl at y tŷ lle oedden ni'n crashio ar hen three-piece-suite.

O'n i ddim ar frys i fynd 'nôl i'r brifddinas wedyn.

Ond da ydi'r ymenydd am faddau pethau annifyr, oherwydd yn ôl mae pawb yn mynd yn'de. Flynyddoedd wedyn, dod i werthfawrogi llefydd fel y Square Club ar Westgate Street. Twll o glwb nos tywyll, ond yn chwarae'r gerddoriaeth indy oedd yn llenwi fy myd i ar y pryd, yn gwerthu cwrw tan 2 y bore, a ddim yn cau am oriau wedyn! Es i adra i'r gogledd ar ôl un penwythnos tua 1990, a ffeindio'r tŷ yn chwilboeth am fy mod i wedi gadael y gril ymlaen ers 48 awr...

Treulio blynyddoedd digalon hefyd yn gwylio bob gêm gartref tîm pedroed Cymru, pan oedden nhw'n boddi wrth ymyl y lan ac yn chwarae'n ddiawledig o sâl bob-yn-ail.

Gweithio bore dydd Mercher, gyrru am dair awr a hanner i gael bwyd a pheint cyn yr anthem; rhuthro i Barc yr Arfau a thynnu gwallt ein pennau am awr a hanner o beldroed difrifol; gyrru 'nôl ar ôl peint arall a chyrraedd adra tua 2 y bore, a chodi i weithio eto dydd Iau.

Brwdfrydedd ifanc. Breuddwyd Gwrach, a gwastraff amser, pres a phetrol. Ond, fyswn i ddim wedi newid hynny am bris y byd 'radag hynny.


Mae lwc y tîm peldroed cenedlaethol wedi newid erbyn hyn; ac mae Caerdydd wedi newid hefyd. Er gwell. Y Gymraeg yn fwy amlwg ym mhob man ac ar bob dim.

Sticeri stryd Caerdydd, Hydref 2015

Rhaid i mi ddeud 'mod i wrth fy modd efo'n prifddinas ni rwan. Dwi ddim yn un o'r gogs 'na sy'n swnian bod pob peth yn mynd i Gaerdydd (o fewn rheswm...). Mae'n bwysig i'n cenedl ni gael prifddinas fodern a chyffrous.

Mi fuon ni yno sawl gwaith ers i'r hynaf o gywion y nyth hedfan i'r brifysgol. Gwyn ei byd. Aethon ni gyd ati am dro hanner tymor, a phiciad allan o'r ddinas i weld Gardd Berlysiau'r Bont-faen ar ddiwrnod olaf Hydref a'r haul yn gynnes.

Lle difyr, yn sicr yn werth ymweliad arall yn yr haf. O, am gael byw yn nes at y cyhydedd!

Traed i fyny

Llwybr arall wedi'i orffen. Gwely newydd yn barod i'w blannu.
Traed i fyny; peint yn yr haul.

Y gwaith adeiladu mwy neu lai wedi gorffen rwan, felly cawn fwy o amser i ymlacio yn yr ardd, heb deimlo bod cant o bethau i'w gwneud!


Arddangosfa wych o flodau Mari a Meri, nasturtiums, eleni. Y rhain wedi'u plannu mewn hen grwc efo pys pêr, letys, a lobelia. Edrych ymlaen i biclo'r hadau..

Cnwd da o ffa eto; pys yno hefyd o'r golwg. Blodau haul yn dal i fyny ar ôl dechrau araf iawn trwy'r nosau oer.

Dau blanhigyn pwmpen sydd o dan y twnel bach yng ngwaelod y llun. Y rheiny wedi dioddef yn ddiawchedig efo'r haf hwyr hefyd, a dyna pam dwi wedi rhoi plastig drostyn nhw.  Crown prince, yr hen ffefryn ydi un; ac amazonka ydi'r llall. Mae un o bob un lawr ar y rhandir hefyd, yn yr awyr agored.

D'yn ni ddim yn mynd i Birmingham

Mae gen i aduniad ysgol ym mis Medi, a dwi'n edrych ymlaen i ddal i fyny efo cyd-ddisgyblion alltud, 40  30* mlynedd ar ol i bawb ddilyn llwybrau a gorwelion gwahanol.

Ond mynd a dod fydd y rhan fwyaf y noson honno: mi fydd yn hyfryd eu gweld yn ol yn y fro, fel gwennoliaid yn y gwanwyn. Ond mynd maen nhw drachefn.

Adar o'r unlliw: y Peiriannydd, y Warden, a'r Dyn X-ray, ar Faen Esgob

Mae'r dryw bach, y robin goch a'r deryn to yma trwy'r flwyddyn. E'lla na weli di nhw bob dydd, na'n rheolaidd bob wythnos, ond galli di ddibynnu arnyn nhw pan ti angen diwrnod i'r brenin. Mae rhai yn byw ymhellach na'u gilydd, ond mae ychydig o ymdrech yn arwain at lwyddiant yn amlach na pheidio.


Rhai felly ydi ffrindiau bore oes; rhai sydd wedi cadw cysylltiad, ac yn parhau i gadw oed mewn tafarn ac ar fynydd, er mwyn hel atgofion a rhoi'r byd yn ei le, bob hyn-a-hyn. Efo criw felly fues i ddydd Sadwrn yn crwydro ardal ddiarth.

Merlod y Carneddau, grug, a Phen-y-gogarth yn gwthio i'r mo^r

Er bod ambell i ditw a bran ar goll o'r haid arferol, roedd yn ddiwrnod hwyliog, yn cerdded dan haul braf, trwy ffriddoedd o rug ac eithin, piws a melyn, o Fwlch Sychnant, uwchben tref Conwy. Heibio Llyn Gwern Engan, a godrau Craigyfedwen; trwy Penffriddnewydd, Maen Esgob, a chylch cerrig Cefn Llechen; heibio murddun Tyddyn Grasod a'i gorlan arbennig; Cefn Maen Amor wedyn, a maen hir Maen Penddu, a hen chwarel lechi Tal-y-fan. Oedi i edmygu waliau cerrig sych y Ffriddlys, ardal o fynydd garw gafodd ei amgau rywbryd gan breswylwyr optimistig Tan-y-graig...  murddun ydi hwnnw hefyd heddiw.

Yna cyrraedd copa Tal-y-fan. Blewyn yn uwch na dwy fil o droedfeddi; 610 metr uwchben y mor glas islaw i'r gogledd, ac felly'n mynnu'r hawl i gael ei alw'n fynydd!

Roedd ein llwybr yn dilyn rhan o Daith Pererin y gogledd sy'n anelu am Enlli. Ond pererindod gwahanol iawn oedd gennym ni dan sylw, gan fynd ar ein pennau am weddill y dydd i dafarn Yr Albion yng Nghonwy. Mi fuon ni'n chwilio am esgus i ymweld a'r dafarn yma ers ei agor ddwy flynedd yn ol, gan bedwar bragdy lleol. Ac roedd yn werth aros amdano.

Syniad oedd yn plesio yn yr Albion: gwerthu tri traean peint am deirpunt, er mwyn cael blasu'r amrywiaeth o gwrw lleol oedd ar gael. Cwrw Clogwyn gan fragdy Conwy oedd fferfryn pawb.

Maen Penddu

Un cwyn oedd gen' i braidd. Os gawsom ni'n swyno gan enwau hardd, hynafol, Cymraeg, yr ardal, roedd Seisnigrwydd y dref yn siom.

Un o gorlannau didoli nodweddiadol y Carneddau, ger Tyddyn Grasod. Pawb yn hel y defaid o'r mynydd, a'u rhannu wedyn i ddwsin o wahanol gelloedd, yn ol eu perchennog.                 Afon Conwy yn y cefndir.

Ond fel arall, diwrnod i'r brenin go iawn. Diolch 'ogia.

Fel mae o'n wneud ar gychwyn pob taith i ni rannu ers yr wythdegau, atgoffodd y Peiriannydd ni trwy ddyfynu'r Tebot Piws nad oedden ni'n mynd i Birmingham, a phawb yn rowlio llygaid a chwerthin, gan ddiolch ein bod yn mynd i le brafiach o lawer.

Erbyn saith roedd yn amser i bawb wasgaru i bedwar cyfeiriad, ac wrth gerdded dros Afon Conwy er mwyn dal y tren ola' adra o Gyffordd Llandudno, trodd fy sylw i at y daith nesa'...


Cyn belled bod y cwmni'n dda, a'r cwrw'n flasus, dim ots lle fyddwn ni.



* diolch i'r peiriannydd am gywiro'r mathemateg a'r cof gwael!

Pythefnos

Mae pythefnos yn amser hir mewn garddwriaeth... fel'na mae'r frawddeg yn mynd, 'ta fi sy' di drysu?
Bu hwyl, gwyl a gwaith; arholiadau'r plant, man-ffliw a sbamiwrs yn fy nghadw rhag blogio, ac yn ystod y bythefnos, mi gawson ni haul tanbaid, glaw trwm, cenllysg ac eira. Ond er gwaethaf pawb a phopeth, dyma ddod 'nol at ychydig o fwydro eto!

Mae rhai o'r blogwyr eraill dwi'n ddilyn wedi arafu dros y gwanwyn hefyd. Prysur yn yr ardd efallai.

Ychydig iawn dwi wedi'i wneud ar y rhandir hyd yma eleni, oherwydd y traed moch o joban a wnaed ar y draenio a'r llwybrau, ond mwy am hynny rywbryd arall efallai.    Dwi wedi gwneud dipyn yn yr ardd gefn ar y llaw arall.

O'r diwedd aeth y tatws i'r pridd, yn hwyr yn ol fy arfer! Bu'r Fechan yn helpu'n ddiwyd, ac yn y broses cafodd y ddau fath o datws had oedd wedi bod ar sil ffenast y gegin yn egino ers mis, eu cymysgu wrth eu plannu. Mi fuo ni'n chwerthin yn iawn ar ol sylwi: be ddian di'r ots yn de..

Tatws salad Charlotte oedd un math, a thatws hwyr Sarpo Miro oedd y lleill. Mae'r ail i fod i wrthsefyll yr haint sy'n taro bob blwyddyn gan fod Stiniog yn lle sydd ychydig bach yn wlyb! Eto eleni, maen nhw wedi eu rhoi mewn tyllau unigol. Mae hyn wedi gweithio'n iawn i mi bob tro, ac mae'n dipyn llai o waith na thyllu ffos i'w plannu nhw.

Mi godis i hanner dwsin o datws gwyllt (rhai o'n i wedi eu methu wrth godi tatws llynedd) oedd yn tyfu yn y gwely canol, a chwysu wrth godi gwreiddiau gwair a marchrawn, nes cael y gwely i'r cyflwr uchod. Dwi wedi arbrofi efo'r hau yn y gwely yma eleni.

Yn ystod dyddiau gwlyb y bythefnos d'wytha, dwi wedi bod yn darllen am ddull diddorol o drin tir yn Awstria. Mae Sepp Holzer* yn enw adnabyddus yn y byd paramaethu, neu permaculture, ac mae o wedi fy rhyfeddu i be mae o wedi gyflawni ar ei fferm sy'n ymestyn o 1,100 metr uwchben y mo^r (1085m ydi'r Wyddfa cofiwch) hyd at 1,500m, gan gynnwys tyfu ceirios a phwmpenni a gwenith ac amrywiaeth anhygoel o gnydau eraill. Be ddiawch ydw i'n gwyno am drafferthion garddio ar uchder o 230m?

Un o'r pethau diddorol mae'n wneud ydi hau bob math o bethau efo'u gilydd er mwyn dynwared yn well sut mae planhigion yn tyfu yn y gwyllt. Dwi wedi hau cymysgedd o letys a deiliach eraill, ynghyd a moron, panas, radish a betys, a'r syniad ydi hel a theneuo'r dail wrth i'r haf fynd yn ei flaen a hel y pethau eraill fesul dipyn wrth iddynt aeddfedu. Bydd gorchudd o dyfiant ar y gwely cyfan trwy'r adeg, ac felly ni fydd angen dyfrio na chwynnu cymaint a gwely traddodiadol. Mae gen' i ddigon o le rwan ar y rhandir os ydw i eisiau tyfu rhesi taclus o lysiau.

Mae'r larfau llifbryf  wedi dechrau ymddangos ar y coed gwsberins heddiw, ac mae ambell i bryfyn arall wedi galw acw:

 Un o'r chwilod hirgorn ydi hon, Rhagium bifaciatum efallai, sy'n gysylltiedig fel arfer efo coed conwydd meirwon.

Yn y bythefnos d'wytha dwi wedi bod yng Ngwyl Cwrw ar y Cledrau, yn mwynhau Cwrw Coch gan fragdy newydd Cwrw Cader; Cochyn, a Seithenyn (Cwrw Lly^n); Cwrw Du'nbych (Bragdy Dinbych) a mwy. Fel llynedd: cwrw da, cwmni da, a'r Moniars -wel, mae dau allan o dri yn reit dda tydi eto.



Ges i noson wrth fy modd yn gwylio gig gomedi gan Noel James hefyd, oedd wedi ymweld a Stiniog sawl gwaith yn ddiweddar er mwyn paratoi deunydd newydd ar gyfer y gynulleidfa leol. Mae o'n feistr ar y grefft o chwarae clyfar ar eiriau ac idiomau, ac roedd yn wych cael noson Gymraeg ganddo. Roedd Radio Cymru'n recordio yno, a dwi'n edrych ymlaen i glywyed y rhaglen. Dyma lun sal iawn o'r noson.

Ty Hansel a Gretel gan y Fechan!

Dwi wedi bwyta fel brenin yn ystod y cyfnod rhwng bod y letys a'r rocet wedi ffrwydro yn yr ardd, a'r craf (neu'r garlleg gwyllt) wedi bod yn doreithiog, a'r Pobydd a'r genod yn baglu dros eu gilydd -mae'n hanner tymor wedi'r cwbl- i bobi cacennau a chrempogau aballu.

 



Mae rhaglenni radio Lisa Gwilym, Georgia Ruth, a Sesiwn Fach wedi plesio'n ddiweddar, ac mi fydd yn chwith rwan ar ol i gyfres Gwaith/Cartref orffen yn rhy fuan o lawer eto ar S4C.

Mae albwm newydd hyfryd Georgia Ruth -Week of Pines- yn mynd rownd a rownd acw ar y funud, a cha^n Blanche Rowen- 'Mae'r Ddaear yn Glasu' yn hyfryd hefyd (gwrandwch am ddim ar Soundcloud) ac yn addas iawn ar gyfer y gwanwyn.

Tydi rhaglenni'r BBC o Sioe Arddio Chelsea heb blesio bob tro; mae 'na ormod o grafu tinau selebs a ma^n-uchelwyr wedi bod, a chyfweliadau arwynebol, rhy fyr o lawer. Dwi dal heb eu gwylio i gyd ond mae pymtheg awr o Alan Titchmarsh yn ormod o bwdin braidd. Biti na fyddai'r BBC neu S4C yn gwario mymryn o bres ar raglenni garddio yn Gymraeg. Dwi chydig yn genfigennus o Ann, o flog Ailddysgu, fu yno. Byswn i wedi hoffi gweld gardd y brodyr Rich, 'Un Garreg' a gafodd fedal aur ar eu cynnig cyntaf, ac hefyd stondin Fferm Crug a gafodd aur.
Arian gafodd ymdrech y Gerddi Botaneg Cenedlaethol. Mi ges i rant bach am hyn yn y darn am Sioe Arddio Caerdydd fis yn ol, felly taw pia hi rwan.

'Nol adra, mae'r rhiwbob wedi ffrwydro, a'r gwsberins a'r cyrins wedi cnapio; y coed afal, gellyg a cheirios wedi blodeuo, a llawer iawn i edrych ymlaen ato yn y bythefnos nesa' rwan. Mi driaf sgwennu rhywbeth eto cyn pen hynny, ond hwyl am y tro.

*'Sepp Holzer's Permaculture'. 2012. Permanent Publications. 

Chwiliwch am KRAMETERHOF ar YouTube i gael blas o'r hyn mae'n wneud.

Cas bethau, hoff bethau, rhif 2

Dwi wedi bod yn chwilio’n selog ers tua phythefnos, ac fel oeddwn yn dechrau ymlacio a meiddio meddwl na welwn i mo’r diawled bach, dyma weld y tyllau mân, nodweddiadol ar ddeilen gwsberan ddoe. Lindys y llifbryf ydi cas beth heddiw.  Goosberry sawfly  -dyna sydd dan y lach.

Lindysyn (larfa i fod yn dechnegol gywir) llifbryf ym mhob un o'r tyllau...

Ddwy flynedd yn ôl mi gafodd y ddwy goeden gwsberins a’r goeden gyrins coch eu troi yn sgerbydau di-ddail, ac mi gawsom ni flwyddyn sâl iawn o ran ffrwythau'r llynedd. Dwi’n benderfynol na chaiff hynny ddigwydd eto.

Hyd yma, un ddeilen gwsberan oedd wedi’i chael hi ddoe, a dwy ddeilen heddiw ar yr un llwyn, efo’r llall yn glir ar hyn o bryd. Mi ges i siom heddiw i weld eu bod ar un ddeilen cyrins coch.

 Mi fydd yn frwydr ddyddiol rŵan, am nad ydw i’n fodlon defnyddio cemegau i’w difa. Tydi dŵr a sebon yn dda i ddim yn fy mhrofiad i, felly’r unig ddewis ydi eu tynnu a’u bwydo i’r titws, neu eu gwasgu rhwng bys a bawd! Mae’n bosib mae’r pryf sydd yn y llun yma o’r 12fed ydi’r oedolyn.

Moron

 Mae Derec Tywydd wedi deud heno y gallwn ddisgwyl “a taste of summer” am weddill yr wythnos. Nosau braf y gwanwyn ydi fy hoff beth ar hyn o bryd. Medru eistedd allan yn yr ardd gefn efo paned yn gwrando ar y gwenoliaid duon yn sgrechian uwchben wrth hela gwybed, a chrwydro’r ardd yn sylwi ar y planhigion yn newid o ddydd i ddydd. Mae’r rhesi o lysiau yn egino a dangos addewid –o’r diwedd. Melys moes mwy.

Mae’r rhandir yn edrych yn well hefyd...

Yn y gwely pellaf, mae deg o goed mafon. Yn y nesa’ mae dwy goeden gwsberins ac un goeden cyrins duon. Buddsoddiad at y flwyddyn nesa a’r blynyddoedd i ddod ydi’r dair yma, ac maen nhw’n ddigon bach ar hyn o bryd imi wasgu dwsin o blanhigion ffa melyn (broad) i mewn bob ochr iddynt. Hyn yn sicrhau rhyw fath o gynnyrch o’r gwely eleni. Mwy o ffa melyn -un arall o fy hoff bethau yn y byd i gyd- a dwy res o bys sydd yn y gwely nesa. Yn y gwely olaf, i’r dde o’r lleill, mae tair wigwam o ffa dringo (runner), a digon o le ar gyfer rhes o ffa Ffrengig, ac india corn, pan fydd y rheiny’n barod i’w trosglwyddo o’r tŷ gwydr. Efallai y rho’i bwmpen yn eu canol hefyd.

Cyrins duon a gellyg daear sydd yn y twbiau gwyn a’r potiau pridd; tatws yn y sach; origano yn y pot du; a mwy o doriadau cyrins duon ar gyfer creu gwrych ohonynt ar hyd un o derfynau’r plot.

Hoff bethau eraill ar hyn o bryd: 

1. Cywion mwyalchen. Mae'r iar a'r ceiliog yn cario bwyd i dri chyw ar hyn o bryd. 

2. Cwrw! Wedi bod yng ngwyl Cwrw ar y Cledrau dydd Sadwrn, lle oedd ganddynt 64 gwahanol gwrw, fel 'Brenin Enlli'; 'Mwnci Nel'; 'Carmen Sutra'; a llawer iawn mwy. Rhai yn hyfryd a rhai yn uffernol. Cwrw Da, cwmni da, a'r Moniars...wel dau allan o dri ddim yn ddrwg nac'di.

3. Y tymor beicio wedi cyrraedd eto, a'r Giro d'Italia ar y bocs.

4. Rhiwbob. Llwythi ohono acw ar hyn o bryd, ond does byth digon i'w gael. Y Pobydd wedi gwneud pwdin blasus dydd Sul.