Crwydro a Mwydro

Hen bethau digon sâl am gadw cysylltiad ydi dynion fel arfer, ond dwi’n falch o gael cyfarfod criw bach o ffrindiau coleg bob blwyddyn i gerdded Llwybr Arfordir Cymru. Mae ein teithiau hydrefol ni yn fwy o fwydro nac o grwydro a dweud y gwir, gan ein bod yn rhoi’r byd yn ei le a cherdded yn boenus o araf gan amlaf. Rydym wedi chwerthin ers talwm y cymer hi dros 80 mlynedd i ni gwblhau’r llwybr i gyd!

Dyma’r llwybr cenedlaethol cyntaf yn y byd i ddilyn arfordir cyfan unrhyw wlad- ac mae Wicipedia yn dweud ei fod yn 870 milltir o hyd, o Gas-gwent i Saltney. 

O’r Borth i Aberystwyth oedd taith eleni; gwta saith milltir o gerdded, ond taith braf iawn, efo Ynys Enlli ar un pen i orwel pell Bae Ceredigion, a bryniau Preseli ar y pen arall. Mae daeareg trawiadol Trwyn Pellaf, Carreg Mulfran, a Chraig y Delyn, yn werth ei weld, a phlygiadau a haenau’r graig olaf yna yn debyg iawn i siap a thannau telyn. Braidd yn uchel oedd y llanw wrth inni gyrraedd Sarn Cynfelyn, ond roedd clawdd enwog Cantre’r Gwaelod yn amlwg iawn serch hynny. 

Roedd bilidowcars yn niferus ar hyd y glannau, nid dim ond ar Garreg Mulfran, a dwsin o frain coesgoch fel petaen nhw’n ein dilyn bob cam.

Diwrnod ardderchog arall efo cyfeillion hoff gytûn, yn gorffen fel pob blwyddyn efo pryd da o fwyd, peint neu ddau, a llawer o hwyl a hel atgofion. Dyma edrych ymlaen at tro nesa’.

Difyr darllen colofn Angharad Tomos am swydd Efrog ddechrau’r mis lle cyfeiriodd at Gatraeth ac Aysgarth, gan i minnau ymweld â rhaeadrau hynod Aysgarth ym mis Medi hefyd. Mae cerdd arwrol Y Gododdin o Lyfr Aneirin yn son yn bennaf am frwydr Catraeth, ond mae pennill arall yn fwy o hwiangerdd sy’n son am dad plentyn yn hela ceirw, a grugieir o’r mynydd, a physgod o ‘rayadyr derwennyd’. Mae’r gwybodusion yn dweud mae Lodore Falls yn Derwent Water ydi fanno (a hawdd deall pam oherwydd tebygrwydd yr enw Derwent), ond gan fod Ays yn hen air am dderw (a garth yn golygu ardal o dir, fel gardd yn Gymraeg), mae’n haws gen i gredu mae Rhaeadr Aysgarth ydi Derwennyd y gerdd. Dim ond deunaw milltir o Gatraeth ydi Aysgarth, tra bod Lodore yn 76 milltir... Mae’n ddifyr damcaniaethu ond pwy a ŵyr ‘nde!

Mi fues i yn ôl yn y de-ddwyrain y mis hwn hefyd, a’r tro yma wedi cael crwydro glannau Afon Wysg, a chamlas Mynwy-Brycheiniog. Mae pont ddŵr Brynich, lle mae’r gamlas yn croesi’r afon yn werth yr ymdrech i’w chyrraedd, a pheirianwaith y lociau gerllaw yn rhyfeddol i’w wylio’n gweithio hefyd. 

Uchafbwynt arall oedd coed yw syfrdanol o hardd Eglwys Llanfeugan ger pentref Pencelli. Er yn iau o dipyn nag ywen wych Llangernyw, tybir fod y rhain o leiaf ddwy fil o flynyddoedd oed, ac fel mewn nifer o fynwentydd eraill trwy Gymru, yn dynodi safle bwysig i’n hynafiaid ers cyn dyfodiad cristnogaeth ac ymhell cyn codi’r eglwys. Efallai fy mod yn hygiwr coed, ond byddai angen hanner dwsin o bobl eraill i fedru amgylchynu’r mwyaf o’r rhain. Hyfryd serch hynny oedd eu gweld a’u cyffwrdd, a dychmygu’r hanes aeth heibio tra oedden nhw’n tyfu. 

Yn gynharach, roeddwn ychydig filltiroedd i ffwrdd yn darllen llyfr ‘Y Castell ar y Dŵr’ (Rebecca Thomas, 2023) ar fainc ar lan Llyn Syfaddan, lle seilwyd y nofel hanesyddol. Awr fach o ddihangfa o’r byd prysur, yn dychmygu’r cymeriadau oedd yn byw yma ganrifoedd yn ôl, a gwylio cwtieir a bilidowcars ar ymylon y crannog -yr unig enghraifft o dŷ amddiffynol ar ynys mewn llyn yng Nghymru.

Ar ddiwrnod arall mi ges i grwydro Gwarchodfa Gwlyptiroedd Casnewydd, i chwilio am ditws barfog -eu hunig safle magu yng Nghymru, ond aflwyddianus oeddwn i, a dod oddi yno’n siomedig! Ond o leiaf ges i gerdded dwy filltir arall o Lwybr Arfordir Cymru wrth chwilota yno, a chael bod ychydig bach yn nes at gwblhau’r 870 milltir!
- - - - - - -  

bilidowcar: mulfran, cormorant, Phalacrocorax carbo
brân goesgoch: chough, Pyrrhocorax pyrrhocorax
ywen: yew, Taxus baccata
cwtiar: coot, Fulica atra
titw barfog: bearded tit, Panurus biarmicus
- - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Cynefin Yr Herald Cymraeg (Daily Post), 31 Hydref 2024 (Dan y bennawd 'Crwydro Arfordir')

Crwydro'r Bannau

Hyd yn oed cyn cychwyn am y bwlch, roedd y gwynt yn rhuo a chymylau duon yn hel yn y pellter. Roeddwn i lawr ym Mynwy wythnos dwytha, rhwng stormydd Isha a Joslyn ac wedi trefnu crwydro dipyn ym mryniau dwyrain Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. 

Mi anelais yn gyntaf am Fynydd Llangatwg a Gwarchodfa Natur Craig y Cilau. Mae clogwyni’r Darren, Darren Cilau, Disgwylfa, a Chraig y Cilau yn drawiadol iawn, a dwi wedi eu hedmygu o’r A40 wrth yrru heibio sawl gwaith. Braf cael mynd yno o’r diwedd, gan barcio ar Ffordd yr Hafod; ffordd gul, serth, droellog uwchben pentref Llangatwg.

O fewn dau funud o gychwyn cerdded, mi oeddwn yn gwylio haid o socanod eira (fieldfares) yn gwledda ar yr aeron cochion sy’n dal yn amlwg iawn ar sgerbydau gaeafol y coed drain gwynion (hawthorn). Doniol oedd gwylio’r adar yn glanio ar frigyn a hwnnw’n symud yn y gwynt, gorfod sadio’u hunain cyn medru pigo’r ffrwythau; eu traed yn siglo ‘nôl-a-mlaen odditanynt a’u cyrff yn llonydd, gan fy atgoffa o rywun yn cerdded ar raff! 

Dyma aderyn prydferth. Daw i Gymru o Sgandinafia bob gaeaf i chwilio am fwyd. Mae’n rhannu rhai o nodweddion ei gefnder, y brych coed (mistle thrush): ei fol brith er enghraifft, ond yn sefyll allan yn drawiadol efo’i ben a’i ben-ôl llwydlas a mwy o goch yn ei blu brown. Wrth i mi nesáu mae pob un yn codi o’u canghennau a hedfan i ffwrdd gan ddweud y drefn yn swnllyd efo galwad sy’n swnio i mi fel cnociwr drws blin!

Wrth i mi godi o’r bwlch rhwng dau glogwyn i’r llwyfandir agored, fi oedd yn cael trafferth aros ar fy nhraed yn y gwynt, ond mi rois fy mhen i lawr a thynnu fy het yn dynnach dros fy nghlustia a gyrru ymlaen. Roedd croesi’r gweundir eang o dwmpathau glaswellt y gweunydd (purple moorgrass) yn waith caled ond yn werth yr ymdrech gan fod cymaint o nodweddion archeolegol difyr ar ben Tŵr Pen-cyrn. Yn ôl Ymddiriedolaeth Archeolegol Clwyd Powys, bu brwydr yno yn yr wythfed ganrif rhwng Rhodri Molwynog -brenin y Brythoniaid- a’r Sacsoniaid. Mae’r mynydd hefyd yn frith o garneddi claddu o’r oes efydd; a llawer o olion trin y cerrig calch o bob oes, yn llyncdyllau ac odynnau, cyn i’r chwareli mwy modern ddatblygu i ddwyn cerrig o’r clogwyni islaw. 

O’r copa mae’n bosib gweld dau wahanol fyd bron. Tua’r de mae cymoedd diwydiannol Gwent, ardal y glo a’r gwaith haearn, caledi cymdeithasol a sosialaeth. I’r gogledd, tir amaeth cyfoethog y tywodfaen coch, trefi marchnad llewyrchus Y Fenni a Chrughywel ac etholaethau ceidwadol Brycheiniog a Mynwy.

Ond roedd yn rhy oer i sefyllian, felly mi ddilynais lwybr arall i lawr, heibio cwt crwn o’r enw Hen Dŷ Aderyn, nes cyrraedd yn ôl at ymyl y tarenni, a’r gwynt o’r tu ôl i mi wedi bod yn gymorth i’r cerdded y tro hwn. Roedd yr haul dal yn weddol isel yn y de-ddwyrain, ac ar draws dyffryn Wysg i’r gogledd roedd enfys fendigedig yn ymestyn o Fynydd Troed i Ben-y-fâl. Uwch fy mhen, cigfran yn hongian ar y gwynt heb symud fawr ddim, ac oddi tanaf bwncath yn cylchu dros goedwig Cwm Onneu Fach.

Tydi Ionawr ddim yn fis da i gymryd maintais lawn o gyfoeth botanegol Craig y Cilau, lle mae clogwyni calchfaen mwyaf Cymru yn gartref i flodau Arctic-Alpaidd a rhedynnau prin. Mae yno hefyd nifer o fathau prin o goed cerddin (whitebeam), tair ohonyn nhw yn tyfu’n unlle arall ar y ddaear heblaw’r Bannau. Rhywle arall i’w ychwanegu i’r rhestr o lefydd i ddychwelyd iddyn nhw yn y gwanwyn felly!

 

Trwy lwc, mi gadwodd yn sych trwy’r dydd -nes cyrraedd ‘nôl i’r cerbyd, a phan ddaeth y glaw a’r cenllysg mi es am fy mywyd i lawr i Eglwys y Santes Fair yn Y Fenni, a rhyfeddu at y ffenest newydd hardd yno, uwchben eu prif drysor, cerflun derw canoloesol o Jesse, tad Dafydd Frenin. Gwledd o liw sy’n cynnwys lluniau hyfryd o fywyd gwyllt a phlanhigion llesol, fel y wermod wen ac eurinllys, cacynen a gwyfyn (feverfew, StJohn’s wort, bumblebee, moth). Lle hyfryd iawn i ymochel am ennyd cyn chwilio am baned cynnes yn y dref!
- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol* yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),1af Chwefror 2024.

*Heb y ddau lun gyntaf

Crwydro Ceunant Llennyrch

Bob dydd rwan, mae arwyddion y gwanwyn yn codi’n calonnau, felly be well na chrwydro un o Warchodfeydd Natur Cenedlaethol ein hardal? Mae digon o ddewis o lwybrau yn y ceunant yma, ar y ddwy ochr i’r afon: gallwch ddechrau o’r ffordd fawr ger pwerdy Maentwrog, neu ddod ar i lawr o argae Llyn Traws. Ond cylchdaith fer ar ochr Maentwrog y ceunant sydd dan sylw y tro hwn.

Ychydig uwchben fferm Felenrhyd Fach, mae safle parcio i lond dwrn o geir. Cerddwch o fanno i fyny’r allt am ganllath a hanner, a gadael y ffordd trwy’r giât mochyn ar y dde. Yna i lawr ar waelod y cae mae giât i mewn i Warchodfa Ceunant Llennyrch, ac mi gewch wybodaeth am y safle ar arwydd yn fan hyn.

Ddiwedd Chwefror, roedd y coed derw dal yn foel, ond roedd robin goch yno i’n croesawu efo cân fer, a theulu o ditws cynffon hir yn gweithio’u ffordd trwy’r brigau uchaf, gan symud o gangen i gangen yn chwilio am bryfaid a pharablu’n brysur ymysg eu gilydd wrth fynd.

Dilynwch y llwybr gan droi i’r chwith yn fuan. Mae llwybr da dan draed yn y rhan yma, a phont bren hir i hwyluso croesi nant mewn hafn dwfn yn hawdd. Ar bob ochr i’r llwybr mae coed llus yn drwch, ond y rhain hefyd yn ddi-ddail am ychydig wythnosau eto.

Cawn gip o brif atyniad y ceunant bob hyn a hyn trwy’r coed, a swn y Rhaeadr Ddu yn cynyddu wrth i ni fynd yn nes. Mae grisiau cerrig a grisiau derw wedi eu gosod yn y llethr er mwyn ei gwneud yn haws i’r rhai sydd am fentro, gyrraedd glan yr afon wrth bwll dwfn y Rhaeadr Ddu. Gofal pia hi! Byddwch yn ofalus wrth fentro i lawr y grisiau serth, ond yn bwysicach fyth, cymrwch bwyll ar y cerrig llyfn ar lan y dŵr, gan gofio y gall y llif gynyddu’n gyflym os ydyn nhw’n gollwng dŵr o’r llyn uwchben.

P’run ai ewch chi lawr at y graean wrth droed y pistyll, neu’n mwynhau’r olygfa o bellter diogel ar y llechwedd, mae grym y rhaeadr yn wefreiddiol! Mewn llif mi fyddwch yn gweld -a theimlo’r lleithder yn yr aer wrth i’r afon fyrlymu’n wyllt dros y graig a chwalu’n filiynau o ddafnau dŵr mân sy’n llenwi’r aer. Pan mae’r coed derw yn llawn dail, mae’r goedwig fel nenfwd i gadw’r lleithder yma yn y ceunant, a dyna pam fod y safle yma ymysg y lleoliadau mwayf cyfoethog ei mwsoglau yng Nghymru, nifer ohonyn nhw’n brin iawn. Dyma un o goedwigoedd glaw -rainforest- Cymru.

Mae arwydd y Warchodfa -safle sy'n un o nifer yng ngofal Cyfoeth Naturiol Cymru yn lleol- yn dweud bod 230 rhywogaeth o fwsoglau a llysiau'r afu yma. Yn ogystal mae dau gant a hanner gwahanol fath o gen (lichens) i'w cael yma hefyd, yn arwydd o aer clir yr ardal hon.

Pan oeddwn yn fy arddegau, mi ddois yma am dro efo 'nhad a dod oddi yno yn siomedig fod cyn lleied o adar a 'bywyd gwyllt' amlwg yno; gwarchodfa dwy-a-dime oedd hi yn fy marn anaeddfed i bryd hynny. Dwi'n deall bellach nad y pethau amlwg sy'n bwysig yno, ac yn gwerthfawrogi gogoniant y warchodfa fel un o'n llefydd gwirioneddol wyllt olaf ni yng Nghymru...

Oddi yma, rydym yn parhau tuag i fyny ac yn dilyn y llwybr at ymyl y ceunant unwaith eto. Tu hwnt i’r rhwystrau diogelwch mae olion Pont Llennyrch. Safle trawiadol a ddewiswyd fel man croesi oherwydd fod y graig ar y lan ogleddol yn cynnig sylfaen ardderchog i’r bont, ac felly dim ond ar un ochr y bu’n rhaid adeiladu pentan o gerrig. Disgynnodd y bont i’r ceunant tua chanol y ganrif ddiwethaf, a’r union ddyddiad yn ansicr*, ond mi fydd raid i chi gymryd fy ngair i, gan na feiddiwn i awgrymu eich bod yn anwybyddu rhwystrau diogelwch a mynd yn rhy agos at ymyl y ceunant!

Pentan Pont Llennyrch

Er bod modd dilyn llwybrau eraill, mae’n cylch ni yn golygu troi tua’r gogledd ac allan o’r Warchodfa, ac mae’n werth oedi i edmygu’r giât newydd a osodwyd yn ddiweddar dan ofal Graham a Gareth sy'n rheoli'r Warchodfa. Dylunwyd hi i adlewychu elfennau’r Warchodfa: y mynyddoedd yn gefndir, dail derw a mes, a’r Rhaeadr ddu yn tasgu yn y canol.

Mae’r llwybr yn dilyn wal gerrig tua’r gorllewin yn ôl i gyfeiriad cychwyn y daith. Mae’n wlyb dan draed mewn mannau, ac o’r herwydd roedd digon o grifft llyffant i’w weld yn y pyllau ar ddiwedd y mis bach. 

Mae’r dringwr bach fel pelan o blu yn cerdded yn acrobataidd i fyny ac o amgylch y bonion derw uwch ein pennau yn chwilio’i damaid, a bwncath yn mewian yn y pellter. Erbyn y gwanwyn mi fydd yr adar ymfudol wedi dychwelyd i’r goedwig o'r Affrig, gan gychwyn efo'r siff-saff a thelor yr helyg, ac wedyn triawd clasurol y goedwig law Geltaidd: gwybedog brith; telor y coed; a’r tingoch. 

Esgus da i fynd yn ôl eto!

Pellter y daith: tua milltir a chwarter.  

Amser: Awr i awr a hanner. 

Parcio: £1.50.

Map o'r daith ar arwydd Cyfoeth Naturiol Cymru

- - - - - - 

Addasiad o erthygl a ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Mawrth 2022, Llafar Bro, papur bro cylch 'Stiniog, yn rhan o gyfres achlysurol ar lwybrau Bro Ffestiniog.

*Mae dwy erthygl ar wefan Llafar Bro yn rhoi dyddiadau gwahanol i ddymchweliad Pont Llennyrch.

Dros Gadair Idris Gwedy

Erthygl gen' i a ymddangosodd yn wreiddiol ym mwletin Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru

Fel rheolwr Gwarchodfa Natur Genedlaethol Cadair Idris, mae gen i gyfrifoldeb dros warchod rhywogaethau a chynefinoedd y mynydd arbennig hwnnw, ond yn fy ll’gada i, mae gwarchod treftadaeth yn estyniad cwbl naturiol o hynny. Gall gyfrannu at nod fy nghyflogwr, Cyfoeth Naturiol Cymru o reolaeth cynaliadwy ym mhob agwedd o’n gwaith.

Un elfen o hynny sydd o ddiddordeb i mi erioed ydi enwau llefydd, felly pan ddechreuais i yn y swydd, ugain mlynedd yn ôl, roedd Wood’s Corner; Cascades; Pencoed Pillar yn boenus i’w clywed a’u gweld. O ‘mhrofiad i ar y safle, rhai o’r canolfannau gweithgareddau agored ac ambell unigolyn oedd yn defnyddio’r cyntaf o’r enwau newydd yma, a chredaf mae dringwyr oedd wedi bathu’r olaf -ac mae hwnnw’n ymddangos ers tro mewn llawlyfrau dringo.

Yr Arolwg Ordnans sy’n (anuniongyrchol) gyfrifol am y canol o be’ wela’ i. Label oedd y gair cascades ar y map, dwi’n tybio, i ddangos bod ffrydiau a mân-raeadrau ar y llethr hwnnw. Yn anffodus, mae rhai wedi mabwysiadu’r label fel enw ar y fangre.

Mae’n wir bod mynyddoedd de Eryri wedi denu llai o sylw ar y cyfan na’r cyrchfannau mwy poblogaidd yn y gogledd, o ran bathu enwau newydd, ond roeddwn yn sicr fod hen enwau Cymraeg wedi bod ar y tri lleoliad uchod ar Gadair Idris. Felly, yn gynnar ar ôl i mi gychwyn gweithio yno, mi holais gymydog - y diweddar Mr Tom Nutting, Cwmrhwyddfor- a fyddai o’n fodlon eistedd i lawr ac edrych ar fap a lluniau efo mi.

Dros banad yn fuan wedyn, mi fuon ni’n trafod y traddodiad o hel defaid o’r mynydd, a’r llwybrau oedd bugeiliaid a gweision y gwahanol ffermydd yn ddilyn; bu’n adrodd rhai o chwedlau’r mynydd wrth reswm; ac mi ges i hanesion difyr a gwybodaeth werthfawr am bob math o destunau ganddo.

Ond roeddwn fwyaf balch y bore hwnnw o’i frwdfrydedd wrth iddo rannu rhai o enwau ei gynefin o. Onid ydi Banc Foty; Waun Bistyll; a Thŵr Maen yn well, yn hyfrytach, ac yn fwy addas na’r tri cyntaf?

 

Un o fanteision byw mewn ardal lawog ydi’r esgus i aros dan do yn achlysurol er mwyn ymchwilio pwnc a dilyn diddordebau, ac ar un o’r dyddiau hynny dros y gaeaf mi fûm yn chwilota ar wefan ardderchog Enwau Lleoedd Hanesyddol y Comisiwn Henebion. Roeddwn yn synnu braidd i weld yr ‘enw’ Cascades yn cael lle, ac mi es i ati i roi rhai o enwau Gwarchodfa Cadair Idris ar lun oeddwn wedi’i dynnu yn gynharach. Mi ddenodd y llun hwnnw gryn ymateb wedi i mi ei rannu ar Twitter ddiwedd Ionawr, a phob clod i’r Comisiwn, mi aethon nhw ati’n syth i ychwanegu nifer o’r enwau oedd ar y llun hwnnw i’r wefan, Waun Bistyll yn eu mysg, gan nodi ‘Mae'n debyg bod yr enw hwn yn sylweddol hŷn na'r enw Saesneg’.

Un enw nad ydw i’n sicr ohono ar Gadair Idris ydi Clogwyn Du ac mae ‘nghydwybod yn fy ngyrru i roi nodyn o rybudd efo hwnnw. Mi welais yr enw mewn gohebiaeth rhwng y naturiaethwr Edward Llwyd a gŵr lleol oedd yn casglu planhigion i’w gyrru ato ar droad y ddeunawfed ganrif. Mae Llwyd yn ei gyfeirio mewn un llythyr at gefn Cwm Cau i chwilota ar Glogwyn Du, ond nid yw’n amlwg yn union lle mae’r clogwyn hwnnw: fel awgrymir yn yr enw Cau, mae’r cwm bron wedi’i amgylchynu gan glogwyni! Serch hynny, y mae clogwyn yng nghefn y cwm, sydd a’i greigiau yn dywyll oherwydd lleithder parhaol; mae’n ardal sydd hefyd - yn wahanol i nifer o glogwyni eraill y cwm - yn gyfoethog ei amrywiaeth o blanhigion mynyddig. Felly nes daw tystiolaeth ychwanegol i’r fei, dwi wedi rhoi yr enw Clogwyn Du ar y lleoliad hwnnw am rwan.

Mae gosod enwau ar ffotograff o’r tirlun yn ddull mor hawdd ac effeithiol o’u harddangos. Dwi’n mawr obeithio cael cyfle i wneud mwy o enghreifftiau, ac yn eich annog chithau i fynd ati i holi aelodau’r teulu neu gymdogion a chwilota hen fapiau a dogfennau er mwyn gwneud yr un peth.

Lewys Glyn Cothi sydd pia’r pennawd gyda llaw. Un o’r cofnodion cynharaf o enw’r mynydd am wn i. Mi fyddai’n braf dilyn y sgwarnog hwnnw rywbryd hefyd... yn sicr mae digon o ddyddiau gwlyb addas yma yn ucheldir Meirionnydd! 

Paul Williams. Gwanwyn 2021

 

Fel'na ma' hi; a fel'na bydd hi

Blogiwr achlysurol iawn fues i'n ddiweddar mae gen i ofn.

Mi farwodd hard drive ein cyfrifiadur yn ddirybudd, gan fynd a lluniau a dogfennau a dolenni a chyfrineiriau efo fo. Dwi wedi llyncu mul braidd efo pethau digidol wedyn!

Ond dyma fi, efo gliniadur newydd ar fy nglin, yn mwydro eto. Druan ohonoch...

Cen map

Er ein bod wedi cael nifer o ddyddiau braf yn ddiweddar, mae trefn naturiol y ddaear a lwc mul a rhagluniaeth aballu wedi golygu y bu'n rhaid i mi weithio neu deithio neu wneud unrhyw beth ond garddio yn yr haul. Typical! A heddiw, ar y cyntaf o ychydig ddyddiau o wyliau: mae glaw Stiniog wedi dod fel huddug i botas. Eto. Asiffeta bost.

Ond fel'na ma' hi; a fel'na bydd hi hefyd; nes y gwna'i rwbath amdani, 'nde.

Penabyliaid a henna

Am y tro cynta ers blynyddoedd mi es i ar un o deithiau Cymdeithas Edward Llwyd ddydd Sadwrn  (fy nhad a ffrind oedd yn arwain) gan fwynhau sgwrsio'r aelodau a thrydar carlamus hyfryd ehedydd yn yr awyr las. Mi welis i wennoliaid cynta'r flwyddyn hefyd. Er bod arafwch y cerdded yn drysu 'mhen i ar adegau, mi gawson ni daith hyfryd iawn o safle Rhufeinig a Normanaidd Tomen y Mur, heibio Cynfal Fawr, cartref Huw a Morgan Llwyd o Wynedd, i lawr i Warchodfa Natur Genedlaethol Ceunant Cynfal, ac yn ôl heibio Bryn Saeth a Llech Ronw, gan glywed am gysylltiadau niferus yr ardal efo cainc Blodeuwedd yn y Mabinogi.

Mi ganith y ddwy yma gân Titanic yn rhywle... Llyn Morwynion, o ben Y Drum

Mi ges i ddwyawr braf iawn bnawn Llun ar ôl y gwaith hefyd, yn crwydro ardal Beddau Gwyr Ardudwy a Llyn y Drum, efo dwy o'r genod. Dringo'r creigiau a dal penabyliaid, a chael y wefr o wylio ceiliog tinwen yn erlid carlwm rhwng y cerrig uwchben Merddwr Afon Gamallt a Rhyd yr Halen.

Wrth gwrs, roedd y tri ohono' ni'n rhy araf i ystyn am y camera neu'r ffôn i dynnu llun, ond bydd y cof am greaduriaid gwych mewn lleoliad hudolus yn fy nghynnal trwy'r dyddiau glwyb nes byddaf yn gorfod dychwelyd i ngwaith!