Cerrig Calch a Cherrig Duon

Mae’n talu weithiau i fod yn anghymdeithasol, a mynd allan o’ch ffordd i chwilio am lefydd distaw er mwyn osgoi’r dorf. Dwi’n sicr yn berson y Rhinogydd yn hytrach na’r Wyddfa; Cwm Teigl yn hytrach na Chwm Idwal; a gwell gen i Fetws Garmon na stryd fawr Betws y Coed ar unrhyw adeg o’r flwyddyn!

Hawdd ydi mynd i rigol o grwydro’r un llefydd am eu bod yn gyfleus ac yn gyfarwydd. Pen y Gogarth er enghraifft: lle arbennig iawn i grwydro os nad ydych am ymuno â gweddill y teulu yn stryd fawr Llandudno. Gwir bod modd canfod llecynnau distaw ar y llethrau, a’r rheiny’n ardaloedd cyfoethog eu blodau gwyllt yn aml iawn -fel Gwarchodfa Maes y Facrell- ond eto’i gyd, fyddwch chi ddim yn hir cyn gorfod rhannu’r lle efo tyrfa o bobol eraill, a chŵn a sbwriel. 

Nid felly frawd bach y Gogarth, ar ben arall traeth hir prysur Llandudno, sef Rhiwledyn neu Drwyn y Fuwch.

Llandudno a Phen y Gogarth, o ben Rhiwledyn. Llun PW

‘Does dim parcio hwylus yma, ac mae’r llwybrau’n serth mewn ambell le, ond mae’n werth gwneud yr ymdrech yn y gwanwyn a’r haf cynnar, er mwyn cael mwynhau’r wledd o flodau gwylltion yno. Calchfaen ydi’r graig yma, fel Pen y Gogarth (a Bryn Pydew y soniais amdano ym mis Mawrth) ac ar ddiwedd Mai pryd oeddwn i yn Rhiwledyn, roedd miloedd o flodau melyn gwych y cor-rosyn cyffredin yn britho’r glaswelltir, teim gwyllt yn glustogau porffor fan hyn fan draw, a thrionglau pinc hardd y tegeirian bera mewn ambell le yn goron ar y cwbl. 

Cor-rosyn cyffredin, Rhiwledyn. Llun PW

Yn hedfan o flodyn i flodyn oedd gweirloynod bach y waun, glöyn byw sy’n hawdd ei adnabod, yn wahanol i’r glöyn glas oedd yn gwibio’n brysur a chyflym yn-ôl-ac-ymlaen, gan fethu’n glir a phenderfynu ar ba flodyn i lanio, fel plentyn ar fore’i benblwydd yn methu dewis pa anrheg i’w agor gyntaf. Er dilyn y glöyn efo’r camera ar y llethrau am gyfnod, wnaeth o ddim aros yn ddigon hir i mi fedru tynnu ei lun na’i adnabod; efallai ei bod yn rhy gynnar i’r glesyn serennog prin, bydd rhaid dychwelyd felly!

Mae sêr ar gyrion y Berwyn hefyd wrth imi fynd ar ddechrau Mehefin i ddilyn Afon Cwm yr Aethnen i’w tharddiad, dafliad carreg o gopa Pen y Cerrig Duon. Mae llethrau dwyreiniol y cwm diarffordd yma dan orchudd trwchus o goed conwydd masnachol, ond ar ochr orllewinol y nant fach mae ffridd agored serth a hyfryd. Roedd blodau’r coed criafol a’r drain gwynion yn sioe odidog dan awyr las, a’r cwm bron fel petai’n crynu gan sŵn yr holl wenyn a chacwn oedd wrth eu gwaith yn hela paill a neithdar.
Mewn pant gwlyb, cysgodol mae carped o flodau hyfryd y tormaen serennog: pump o betalau claer-wyn efo dau smotyn melyn ar bob un, a phump o’r deg brigeryn (stamen) yn daclus amlwg rhwng pob petal gan roi gwedd drawiadol iawn o edrych yn fanwl. 

 

Tormaen serennog, Cwm yr Aethnen. Llun PW

Wrth ddringo’n uwch, mae’r grug yn t’wchu ac yno mi ges i gwmni seren y dydd- cacynen y llus. Dyma wenynen sy’n arbenigo ar y cynefinoedd mynyddig ac efo mwy na hanner ei abdomen yn goch, mae’n werth ei gweld bob tro.

O Flaen Cwm yr Aethnen, lle mae’r dŵr yn codi o’r ddaear trwy drwch o figwyn a cherrig llaid tywyll, mae’n werth oedi i edrych yn ôl i lawr y cwm a mwynhau’r olygfa. Dyffryn lle welais i neb arall trwy’r pnawn, ac er edmygu coed amrywiol, gan gynnwys ambell i fedwen trawiadol o hen, syndod a siom oedd sylweddoli nad oedd yr un aethnen ar gyfyl y lle. Mae eu lliaws o ddail yn dawnsio yn y gwynt yn medru eich dal mewn syn-fyfyrdod braf am hir iawn. 

Oni bai fod ystyr arall i enw’r cwm (mae enwau llefydd wedi’r cwbl yn faes hynod ddifyr a dyrys yn aml) mae’n siwr bod y coed aspen wedi tyfu yma yn y gorffennol pan enwyd y lle. Pwy a ŵyr fydden nhw’n tyfu yma eto yn y dyfodol, ar ôl i’r sbriws gael eu cynaeafu efallai? Mi fydd yn sicr yn werth dychwelyd dro ar ôl tro i fan hyn hefyd.

- - - - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post) 15fed Mehefin 2023 dan y bennawd 'Osgoi'r torfeydd'.

 

cor-rosyn cyffredin    common rock-rose
teim gwyllt        wild thyme
tegeirian bera        pyramidal orchid
gweirloyn bach y waun    small heath butterfly
glesyn serennog    silver studded blue butterfly
criafolen        rowan
draenen wen         hawthorn
tormaen serennog    starry saxifrage
grug            heather
cacynen y llus        bilberry bumblebee
bedwen        birch
aethnen        aspen