Drama Byd Natur

Gall fod yn weddol anodd gwybod sut i lenwi colofn Byd Natur yn y gaeaf. Problem wahanol iawn sydd yn y gwanwyn, gan fod bob math o bethau’n digwydd, a saith cant o eiriau ddim hanner digon i drafod yr holl ddatblygiadau cyffrous sy’n mynd ymlaen o’n cwmpas!

Mi ges i droi’r newid mân yn fy mhoced wrth glywed y gog (cuckoo, Cuculus canorus) am y tro cyntaf ar Gors-wen Trawsfynydd ar yr 22ain, ac wedi dathlu fod gwenoliaid (swallow, Hirundo rustica) wedi dychwelyd i’n bro wythnos ynghynt. Roedd tinwen y garn (wheatear, Oenanthe oenanthe) yn brysur yn y sgri uwchben Llyn Teyrn ger llwybr y mwynwyr ar yr Wyddfa ar y 16eg, a’r fwyalchen (blackbird, Turdus merula) yn adeiladu nyth yn yr ardd ers dechrau’r mis.

Wrth i mi ddechrau meddwl am be’ i’w gynnwys yn y golofn y tro hwn, rydw i wedi pendroni pam nad ydw i’n mwynhau rhai o gyfresi mawreddog y BBC fel ‘Mammals’ sy’n darlledu ar hyn o bryd, a ‘Planet Earth’ ac ati. Maen nhw’n tu hwnt o boblogaidd wrth gwrs, a heb os, mae’r ymchwil yn rhyfeddol a’r gwaith camera yn wych. Da gweld hefyd fod neges amgylcheddol David Attenborough yn cryfhau o’r diwedd. Ond, rhyw deimlo ydw i eu bod yn or-ddibynnol ar greu dramâu bach ffug trwy bwytho gwahanol glipiau at ei gilydd i edrych fel un ffilm o rywbeth yn cael ei hela, a ninnau ar bigau drain yn dilyn yr erlid a’r rasio... ond o drwch blewyn mae’n llwyddo i ddianc ar yr eiliad olaf!
Y drwg ydi, dwi wedi canfod fy hun yn gwneud rhywbeth tebyg yn ddiweddar. 

Golygfa un: iâr mwyalchen yn dwrdio a dweud y drefn ar ôl iddi hi a’i chymar fod ‘nôl a ‘mlaen am ddyddiau yn adeiladu nyth mewn sgubor. 

Golygfa dau: be’ ydi’r creadur acw yn cerdded ar un o’r trawstiau dan do’r sgubor? Carlwm! (Stoat, Mustela erminea).  

Golygfa tri: distawrwydd a dim gweithgaredd yn amlwg wedyn am ddyddiau. A lwyddodd y carlwm i ddal y ceiliog, neu i ddwyn wyau o’r nyth? 

Epilog: naddo, fel mae’n digwydd, fi sydd wedi’ch camarwain trwy newid yr amserlen i weddu i’r stori. 

Mi soniais yma yn Ionawr fy mod wedi gosod camera maes mewn sgubor ar un o warchodfeydd Meirionnydd, yn bennaf ar gyfer ceisio cael llun o dylluan yno. Mi dynnais y camera o’r adeilad ar Ebrill 17eg er mwyn archwilio’r cerdyn cof. Ar ôl cyfnod o ddim byd, daliwyd y carlwm mewn tri llun a chlip deg eiliad o ffilm ar fore y 24ain o Chwefror. Yn ddifyr iawn, roedd rhywfaint o gôt wen aeafol y carlwm dal yn amlwg, ac roedd yn wych i gael y lluniau, ond welwyd mo’r carlwm ar ôl hynny. Dim ond wedyn ddechreuodd y pâr mwyalchod ddod yn amlycach yn y lluniau wrth godi nyth yno.

Hyfryd oedd gweld ymysg y cannoedd o luniau, un ystlum (bat) ac un siglen fraith (pied wagtail, Motacilla alba yarrellii) -ond testun llawenydd a seren y lluniau oedd tylluan wen.

 

Rhwng un a thri o’r gloch y bore ar Fawrth 29, mae cyfres o luniau a chlipiau byr yn dangos tylluan wen yn yr adeilad yn eistedd ar un o’r trawstiau, yn astudio’r adeilad o’i chwmpas. Daeth yn ôl am ychydig funudau tua 8 gyda’r nos. Ers hynny, bu yn ôl ddwsin o weithiau, ambell un gyda’r nos, ond yn bennaf yng ngolau dydd, ond fyth am fwy nag ugain munud. Y lluniau olaf ohoni ydi’r unig rai i’w dangos efo bwyd, llygoden bengron dwi’n tybio. Mae’n braf cael cadarnhau bod tylluan wen yn defnyddio’r warchodfa i hela, ond mi gaiff lonydd gan y camera rwan.

Mi gofiwch efallai i mi son am gamera arall mewn blwch nythu yn yr ardd. Bu drama digon rhyfedd yma hefyd. Ar Fawrth 16eg daliodd y camera ei lun cyntaf o ditw tomos las (blue tit, Parus caeruleus). Treuliodd hwnnw dair wythnos, i mewn ac allan, yn pigo’r pren efo’i big a sgubo’r llawr efo’i adenydd, cyn dod a blewyn o fwsog i mewn; cafwydd dyddiau wedyn o gludo gweiriach, trefnu ac ail-drefnu, ond erbyn Ebrill 18fed mae wedi gadael y nyth ar ei hanner. Dirgelwch! Gawn ni weld os daw rhywbeth eto.

- - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),25ain Ebrill 2024.

Cyfoeth Naturiol Cymru sydd bia hawlfraint lluniau'r sgubor.