"Gwybodaeth ydi’r trysor pwysicaf!" -Dyna ddywed Bil Jones, sy’n arwain y cloddio archeolegol ar safle Llys Dorfil yng Nghwmbowydd, pan soniodd rhywun mor braf fysa darganfod trysor ar y safle!
Ar ôl bwlch yn y cloddio yn 2023, mae mor braf cael ail-afael ynddi eleni, a’r criw o wirfoddolwyr lleol yn croesi bysedd bob wythnos y bydd Dydd Llun, Dydd Iau, a Dydd Gwener yn sych, er mwyn cael teithio i waelod y cwm, tynnu’r tarpolin glas yn ôl, a bwrw iddi eto efo’n tryweli bychain a’n brwsh a rhaw.
Crafu canrifoedd o bridd a mawn, fesul haen yn ofalus, nes datgelu sylfeini adeiladau neu feddi posib. Y gobaith ydi ychwanegu at y cyfoeth o wybodaeth sydd eisoes wedi ei hel am y safle aml-gyfnod arbennig hwn.
 |
| Cloddio yn Llys Dorfil, a thref y Blaenau yn y cefndir |
Wrth gwrs, yn ddistaw bach, mae pawb yn breuddwydio am ganfod blaen saeth sy’n filoedd o flynyddoedd oed, neu geiniog arian o oes y tywysogion efallai. Nid am eu gwerth ariannol cofiwch, ond am eu gwerth fel tystiolaeth am weithgaredd y safle yn y gorffennol. Pawb yn awyddus i gyfrannu at ddysgu mwy am hanes ein bro.
Ein hanes ni sy’n cael ei ddatgelu yn Llys Dorfil; bywydau pobol Bro Ffestiniog fu yma o’n blaen ni. A’r gwaith yn gyfan gwbl yng ngofal pobl leol: enghraifft arall, fel gwelwn yn aml iawn ym Mro Stiniog -efo Antur Stiniog, Cwmni Bro, Seren, ac ati- o’r gymuned arbennig hon yn mynd ati i wneud rhywbeth dros ei hun, yn hytrach nag aros am gymorth gan y sir, neu lywodraeth neu asiantaeth o’r tu allan!
Pleser llwyr ydi cael bod yn rhan o griw diwyd a difyr Cymdeithas Archeolegol Bro Ffestiniog. Mae tynnu coes a rhoi’r byd yn ei le yn rhan bwysig o’r gwaith, ac mae llawer iawn o hwyl i’w gael yno, y cwbl yn digwydd yn naturiol Gymraeg. Dim ond un diwrnod yr wythnos ydw i’n medru ymuno, ond mae nifer yn mynd dair gwaith yr wythnos os ydi’r tywydd yn caniatâu.
Ar ddydd Gwener olaf Mehefin, roeddwn i a Dafydd yn archwilio beddi posib, hanner ganllath o’r prif safle; Alan yn torri tywyrch ar leoliad newydd a chwilio efo’r metal detector; Rhian, Linda, a Buddug yn datgelu waliau a llawr yr adeilad diweddaraf, a Bil a Mary yn cloddio a rhannu eu hamser yn cynghori a gofalu bod pawb yn iawn ac edrych yn fanwl a thrafod canfyddiadau posib.
Er ei bod wedi ryw bigo bwrw’n achlysurol trwy’r dydd, roedd pawb yn falch o fod wedi cyfrannu at ddiwrnod o waith difyr eto. Ond fel dywed Dafydd, sydd ei hun wedi rhoi cannoedd o oriau o waith gwirfoddol yno dros y blynyddoedd, tydi gwaith Bil a Mary ddim yn gorffen pan rown y tarpolin yn ei ôl dros yr olion. Maen nhw wedyn yn didoli’r canfyddiadau, eu harchwilio ymhellach, cofnodi’r eitemau’n fanwl, gyrru samplau i ffwrdd ar gyfer eu dyddio, ac ysgrifennu adroddiadau ar y gwaith.
Diolch iddyn nhw a’r criw i gyd am eu hymroddiad. Am wella ein dealltwriaeth o’n gorffennol yn y cilcyn hwn o ddaear.
- - - - - - - -
Ymddangosodd yn wreiddiol yn rhifyn Gorffennaf-Awst 2024 Llafar Bro
