Coch y berllan

Mae’r covid wedi cyrraedd ein tŷ ni o’r diwedd -fel huddug i botas- a finna wedi cymryd wythnos i ffwrdd o’r gwaith, yn llawn cynlluniau ac uchelgeisiau am gael crwydro a garddio a gwylio natur.
Diolch byth am ddyddiau braf wythnos gyntaf y Pasg, oedd yn caniatau i mi o leiaf grwydro i waelod yr ardd efo panad ar ôl syrffedu ar y soffa! 

Dros ddau brynhawn cynnes mi ges i gyfri pedwar glöyn byw (mantell paun, y trilliw bach, mantell goch a mantell garpiog), gwenynen unigol (un o deulu’r torwyr dail), gwenyn mêl, gwenyn meirch, hofrynnod, a phedair rhywogaeth o gacwn (bumblebees). Edrychwch ar y gwefannau cymdeithasol ac mae’r rhestr yma’n un fer iawn o gymharu a rhai ardaloedd ond bu’n hen ddigon i godi ‘nghalon i.

Mi ddof yn ôl i drafod cacwn eto’n fuan, ond yn y cyfamser os hoffech wybod mwy, mae llawer o wybodaeth ar wefan yr Ymddiriedolaeth Cadwraeth Cacwn -Bumblebee Conservation Trust- a rhywfaint ohono’n ddwyieithog. Maen nhw’n cyflogi swyddog yng Nghymru sy’n weithgar iawn yn trefnu hyfforddiant ar-lein ac yn y maes i unrhyw un sydd â diddordeb, ac yn cydlynu gwaith cofnodi ac arolygon gan wirfoddolwyr brwd. Chwiliwch ar y we am ‘Skills for Bees Cymru’.

Testun llawenydd arall ar y dyddiau braf hynny oedd croesawu coch y berllan yn ôl i’r ardd. Rhyngthoch chi a fi, dwi wedi bod rhwng dau feddwl dros y blynyddoedd ai dathlu ‘ta diawlio’r aderyn trawiadol yma ddyliwn wneud, gan eu bod yn bwyta blagur a blodau ar fy nghoed ffrwythau! Mewn gwirionedd dwi’n fwy na bodlon rhannu ‘chydig o betalau efo’r adar hardd a phrin yma; mae’n fraint cael eu gwylio a’u gweld yma bob gwanwyn. Y tro hwn, yn wahanol i bob tro o’r blaen, roedd dau bâr yma. Dau geiliog bolgoch penddu, a dwy iar efo nhw, a’r cwbl yn gwledda o flagur i flagur ar frigau’r hefinwydden (Amelanchier). 

 

Dyma goeden sy’n hardd iawn deirgwaith y flwyddyn: yn lluwch rhyfeddol o flodau gwynion hir-betalog o ganol Ebrill; yn frith o aeron bach cochion ym mis Mehefin (sydd yn flasus iawn ond mae hwythau hefyd yn hynod boblogaidd gan adar y fro); wedyn yn ddail amryliw hardd wrth grino yn yr hydref.

Ceiliog coch y berllan. Llun LMW

Fel bob blwyddyn -wrth i’r bobol tywydd addo eira eto- mae’r blodau ar ein coeden eirin yn dechrau agor, a gwell o lawer bod cochion y berllan yn cael eu bodloni ar yr hefinwydden er mwyn cadw’r garddwr yn hapusach! Ystyrir yr adar yma’n bla mewn perllanoedd masnachol ac maen nhw’n defnyddio rhwydi i orchuddio’r canghennau, ac anodd credu y buon nhw’n eu saethu a’u dal nhw hefyd i warchod eu coed. 

Yn ôl cymdeithas adar y BTO, mae poblogaeth coch y berllan ar yr ynysoedd hyn wedi gostwng yn arw ers y 1970au, ac er bod rhywfaint o adfer wedi bod yn Lloegr, maen nhw’n parhau ar y rhestr goch yng Nghymru. Yn ardaloedd Bangor, Conwy a’r Wyddgrug maen nhw wedi eu cofnodi amlaf yn y gogledd yn ôl mapiau Cofnod -y ganolfan gofnodion amgylcheddol leol, ond maen nhw i’w gweld ym mhob man mewn niferoedd bach.

Mae gwaelod ein gardd ni ar gyrion coedwig, a dyma’n union gynefin coch y berllan, lle gallen nhw wibio o’r coed i ganghennau’r hefinwydden heb dynnu fawr o sylw. Argian maen nhw’n swil; buan iawn maen nhw’n dianc wrth i mi geisio symud yn nes i gael llun. O gadw pellter caf lonydd i wylio ac edmygu un o’r ceiliogod: stwcyn o aderyn golygus a lliwgar yn neidio o frigyn i frigyn yn pigo’r blagur blodau efo’i big cwta tew, yn gollwng mwy na mae o’n fwyta. Bob ychydig eiliadau mae o’n codi’i ben i edrych o’i gwmpas, yn cadw golwg gofalus am y gwalch glas, a mwya sydyn mae o, a’r triawd arall ar eu ffordd yn ôl i’r coed, eu penolau gwynion yn fflachio dan awyr las braf Ebrill.
- - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg, (Daily Post) 13eg Ebrill 2023 -'Aderyn trawiadol' oedd y bennawd roddwyd gan y golygydd.

mantell paun   peacock
trilliw bach   small tortoiseshell
mantell goch   red admiral
mantell garpiog   comma
coch y berllan   bullfinch
hefinwydden   juneberry   Amelanchier sp