Cyfri' Glöynnod

Oes yna unrhyw beth yn well na rhannu eich diddordebau efo rhywun brwdfrydig tybed? Tydi fy nghroen i ddim digon trwchus i fod yn athro, ond mae’n hyfryd cael cyfle i rannu ychydig o wybodaeth o dro i dro on’d ydi. 

Mae ein merch ‘fengaf adra rhwng tymhorau prifysgol ar hyn o bryd a syndod braf yr wythnos dwytha oedd ei bod hi eisiau gwybod enwau glöynnod byw. A ninnau’n cael haf difrifol arall o ran y tywydd, doedd ei hamseru hi ddim yn arbennig o dda, ond feiddiwn i ddim taflu gormod o ddŵr oer ar ei huchelgais newydd! Trwy ryfedd wyrth roedd yn ddiwrnod sych (er nad yn arbennig o heulog, a’r tymheredd yn bendant ddim yn addawol) felly mi aethom ni am dro dros ginio i un o’r dolydd lleol.

Roedd yn amlwg wrth gyrraedd na fyddai’n rhestr ni yn un hir, a’r cymylau’n hel a bygwth glaw eto fyth. Ond roedd yn amlwg hefyd nad oedd ein siwrna’n wag. Uwchben y glaswellt hir oedd pedwar neu bump o löynnod duon, yn hedfan yn herciog ac aflonydd, yn ymddangos yn gyndyn iawn i lanio, felly mi aeth y fyfyrwraig ati’n syth i redeg ar eu hôl dan chwerthin, a chwifio rhwyd i geisio dal un. Doniol oedd yr olygfa am gyfnod, wrth iddi fethu pob ymgais, nes llwyddo a dathlu’n groch!

Rhoi’r glöyn wedyn yn ofalus mewn pot clir er mwyn cael archwilio. Gweirlöyn y glaw (ringlet, Aphantopus hyperantus) ydi’r glöyn ‘du’ yma; enw addas iawn, gan ei fod yn un o’r glöynnod sydd ar yr adain pan nad oes haul ac yn hedfan mewn glaw ysgafn hefyd, ei liw -brown tywyll mewn gwirionedd- yn cynhesu’n gynt na glöynnod gwynion mae’n debyg. Mae elfen ‘gweirlöyn’ ei enw’n disgrifio ei hoff gynefin, sef glaswelltir, a’i lindys yn bwyta gweiriau amrywiol. Cyfeirio at y cylchoedd ar ei adenydd mae’r enw Saesneg, ringlet, a’r rhain yn fwyaf amlwg o dan ei adenydd pan mae’n gorffwys, neu’n glanio ar flodyn ysgall neu fwyar duon i fwydo ar y neithdar.

Ar ôl rhyddhau’r pili-pala cyntaf yma, i ffwrdd â ni efo’r rhwyd eto yn awchus i ddysgu mwy! Glöyn arall sy’n rhannu’r cynefin yma, a’r gallu i hedfan pan nad yw’r haul yn tywynnu, ydi gweirlöyn y ddôl (meadow brown, Maniola jurtina), ac mi ddaliwyd un o’r rheiny ymhen hir a hwyr. Tynnu llun, astudio, trafod; ac yna rhyddhau’r creadur i fwrw ymlaen efo’i fywyd heb fwy o ymyrraeth. A ninnau yn ôl at ein gwaith a’n paneidiau aballu. Gobeithio cawn fynd eto!

Does gen i fawr o ddiddordeb mewn tennis. Ond dwi’n mwynhau bythefnos Wimbledon am fy mod yn cael darllen gyda’r nos heb deimlo’n anghymdeithasol, gan fod aelodau eraill y teulu’n dilyn y gemau yn ddyddiol. Un o’r llyfrau gafodd sylw oedd ‘Silent Earth’ gan Dave Goulson, sy’n gofnod brawychus iawn o’r dirywiad a fu yn amrywiaeth a niferoedd pryfetach o bob math, a’r cynefinoedd y maen nhw’n ddibynnu arnynt. Mae’r ystadegau yn wirioneddol ddychrynllyd, ond fel mae is-deitl y llyfr ‘Averting the insect apocalypse’ yn awgrymu, nid newyddion drwg yn unig sydd ganddo, gan fod chwarter ola’r llyfr yn rhannu syniadau ymarferol ar sut fedr llywodraethau ac asiantaethau ac unigolion fel chi a fi newid trywydd y byd ac anelu am ddyfodol gwyrddach, glanach a gwell! 

Hyd yma, bu’n flwyddyn sobor o sâl am löynnod byw, ac mae tywydd Meirionnydd yn parhau’n siomedig wrth i’r ysgrif yma fynd i’r wasg, ninnau bellach ynghanol Cyfrifiad Mawr y Glöynnod, neu’r ‘Big Butterfly Count’ blynyddol. Mae gennym ni hyd at ddydd Sul, 4ydd Awst i gymryd rhan yn yr arolwg pwysig yma.

Ewch i wefan butterfly-conservation.org i lawrlwytho taflen adnabod -yn Gymraeg, Saesneg, neu Gaeleg, a’r cwbl sydd angen ei wneud wedyn ydi gobeithio am diwrnod digon braf a dewis lleoliad i eistedd am chwarter awr yn nodi pa löynnod welwch chi, a’u niferoedd. Gallwch wneud hyn yn eich gardd, mewn parc, mewn cae, neu ar ben mynydd os hoffech. Yn wir, mae croeso i bawb wneud mwy nag un safle. Rhoi’r wybodaeth i’r wefan (neu ap ar y ffôn) a dyna ni, byddech chi wedi cyfrannu at ymchwil hir-dymor gwerthfawr iawn. Croeswn ein bysedd am haul rwan!
- - - - - - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),18fed Gorffennaf 2024

Adar o’r unlliw...

Os ydw i’n onest, wnes i ddim talu sylw i’r adar to a’r piod a’r titws mawr yn y parc; mae digon o’r rheiny adra! Gobeithio gweld adar gwahanol ydw i, felly i be’ a’i i wastraffu fy amser ar bethau mor gyffredin?

Rydw i yn Seoul, prifddinas De Corea, lle mae un o’n merched ni’n gweithio, ac wedi edrych ymlaen at gael blas ar fywyd gwyllt pen arall y byd. ‘Dwi ddim ond yma am bythefnos a phrin ydi’r cyfle i grwydro ymhell o’r ddinas fawr, felly dim ond blas fydd o.

Ar yr olwg gyntaf mae’n ymddangos yn ddinas ddigon tlawd o ran bywyd gwyllt -a pha ryfedd- mewn metropolis enfawr sy'n ymestyn am filltiroedd i bob cyfeiriad, ac er ei bod wedi tyfu ar lethrau wyth mynydd, mae'n concrete jungle go iawn! Ar y llaw arall, mae'r ddinas yn frith o safleoedd hanesyddol, a’r rhain yn cynnig cyfleoedd da i wylio ychydig o natur.

Ar ôl anwybyddu’r adar cyffredin yn y parciau, mi sylweddolais i un bore fod rhywbeth ddim yn tycio… Mae’r piod yma’n debyg iawn i'n piod ni, ond yn swnio ‘chydig yn wahanol; yn hytrach na’r swn cras rhinciog arferol, maen nhw’n swnio’n debycach i jac-do. Pioden y dwyrain (oriental magpie, Pica serica) ydi hwn, ac o edrych yn fanylach mae’r plu ar ei adenydd a’i gefn yn fwy glas ac yn hardd iawn. 

Dyma aderyn cenedlaethol Corea- un o’r ychydig bethau mae’r gogledd a’r de yn cytuno arno! Mae’n aderyn sy’n dod a lwc, a hwn ydi tylwyth teg y dannedd i blant bach y wlad!

Doedd rhywbeth ddim yn iawn am yr adar to ‘chwaith. Syndod a gwefr oedd sylwi mwya’ sydyn mae golfan y mynydd (tree sparrow, Passer montanus) oedden nhw. Aderyn prin iawn yng Nghymru, ond yn gyffredin yma.

Roedd yn rhaid edrych eto ar y titws mawr wedyn: Er fod ganddynt gân amrywiol iawn adra, roedd canu’r rhain yn wahanol eto ac mae’n debyg mae titw mawr y dwyrain sydd yma (oriental tit, Parus minor).

A dyna ddysgu gwers i mi beidio cymryd pethau cyffredin yn ganiataol!

Mae pyllau lilis dŵr ym mhob un o’r palasau hanesyddol, ac un math o was neidr yn amlwg yma. 

Gwesyn du a gwyn trawiadol: y picellwr brith (pied skimmer, Pseudothemis zonata). 

Gallwn wylio hwn yn patrolio’i filltir sgwâr am oriau, mae bron yn hypnotig, ond yn rhwystredig hefyd nad ydi o’n glanio byth, i mi gael tynnu llun!

Fel arall, tlawd iawn ydi’r casgliad o bryfetach, a’r amrywiaeth glöynnod byw, gwenyn a phryfed hofran yn enwedig o llwm ynghanol Seoul.

Adar bwlbwl clustwinau (brown-eared bulbils, Hypsipetes amaurotis) ydi’r adar eraill sy’n amlwg yn y ddinas, er ein bod wedi gweld ambell gopog (hoopoe, Upupa epops), pioden adeinlas (azure-winged magpie, Cyanopica cyana), a thurtur y dwyrain (eastern turtle dove, Streptopelia orientalis), ac ambell un arall ar y cyrion.  

Ond tomen sbwriel y ddinas ydi’r lle gorau i wylio bywyd gwyllt! I fod yn fanwl gywir, yr hen domen, sydd bellach wedi ei gorchuddio efo pridd a choed, a chynefinoedd blodeuog wedi eu creu ar y plateau llydan. Uwchben Afon Han mae Parc Haneul yn dipyn o baradwys! Efo dolydd blodau lliwgar fel cosmos, pabi coch, a glas yr ŷd (a bresych oddi-tanynt ar gyfer glöynnod gwynion) mae’r lle yn berwi efo pryfaid a gwenyn, cacwn a gweision neidr, ac yn werth yr ymdrech o ddringo elltydd a 425 o risiau i gyrraedd yma!

Er bod golygfeydd o’r metropolis i bob cyfeiriad, dyma’r unig le lle nad ydi sŵn traffig a choncrid yn teyrnasu! Mae sŵn y gwynt yn chwythu trwy weiriau tal a’r bwlbilod yn parablu wrth hel ffrwythau merys (mulberries); mae cnocell yn drwmio yn y cefndir a chriciedi’n canu grwndi o’r gwair ac o ganghennau’r coed. 

Ac i goroni’r cwbl, roedd gog yno hefyd. Welais i mohono (mae’n ddigon anodd gweld y gog adra tydi!) ond mae llond dwrn o wahanol gogau yma, ac hwn yn sicr efo ‘acen’ wahanol i’w ddeunod, felly pwy a ŵyr pa un oedd o! Fydda’i ddim yn cymryd yn ganiataol fyth eto fod adar o’r unlliw yn hedfan i’r unlle!

- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),27ain Mehefin 2024

Cerdyn Post o Seoul

 

 

Cerdyn Post o Seoul

Mae byw mewn dinas wedi apelio ataf o dro i dro dros y blynyddoedd. Cael mwynhau'r parciau a'r gerddi cyhoeddus, amgueddfeydd ac orielau liw dydd, a manteisio'n llawn ar fwrlwm gweithgareddau'r nos; cyngherddau, chwaraeon, bwyta allan ac ati.

Mewn bywyd blaenorol bron, yn yr wythdegau hwyr, treuliais ddwy flynedd yn hyfforddi i fod yn beiriannydd efo'r bwrdd trydan yng ngogledd Llundain. Yn Cockfosters, ym mhen pellaf un llinell Piccadilly ar y tiwb, roedd y ganolfan mewn ychydig aceri o dir coediog braf, a dros y ffordd o Barc Gwledig Trent a’r ‘green belt’ enwog. Dyma lle oeddwn i pan darodd storm fawr Hydref 1987 a gweld rhywfaint o’r dinistr a wnaed i filiynau o goed hynafol de-ddwyrain yr ynysoedd yma. 

Y cyrion gwyrdd oedd fanno, ond eto'n ddigon agos i biciad i mewn am flas o'r bywyd dinesig, a mynd bob nos Fercher i'r West End i gyfarfod Dewi 'mrawd, a chriw difyr o Gymry'r ddinas, Cnwc, Pedr Pwll Du, a Geraint a Mogos. 'Sgwn i lle mae'r tri cymeriad olaf yna heddiw?

Yn y nawdegau cynnar, mynd 'nól-a-mlaen at ffrindiau i Abertawe a mwynhau'r cyferbyniad rhwng y ddinas brysur a llwybrau troed a beic i'r Mwmbwls a Phenrhyn Gŵyr; ac ugain mlynedd yn ddiweddarach, dod i werthfawrogi Caerdydd fel prifddinas fach fyrlymus a chyffrous, ond yn ddigon agos atoch yr un pryd, pan oedd dwy o'n genod ni yno yn y brifysgol.

Mynydd Namsan o'r ddinas

Erbyn hyn, mae un o'r merched hynny yn gweithio yn Seoul, prifddinas De Corea, ers dwy flynedd a hanner, ac yno ydw i wrth 'sgwennu hyn, yn 'mochel o'r gwres llethol mewn caffi braf, yn aros amdani hi ac un o'i chwiorydd sydd wedi teithio yma efo fi.

Ar ôl gweld y smog wrth lanio wythnos yn ôl, roeddwn yn ofni'r gwaethaf am dreulio amser mewn dinas o 10 miliwn o bobl. (Mae'r ardal ehangach a elwir Seoul Capital Area yn gartref i dros 50 miliwn!) Ond mae'n ddinas lân a chroesawgar, ac ystyrir hi yn ddiogel iawn i deithwyr. All Cymru ond breuddwyddio am rwydwaith mor wych ac effeithlon a rhad o drenau a metro tanddaearol a bysus.

Maen nhw’n deud am ardaloedd trefol tydyn, nad ydych chi fyth mwy na ‘chydig fetrau oddi wrth lygoden fawr. Welson ni ddim un llygoden i fod yn deg, ond yn Seoul gallwch ddweud yn reit saff nad ydych chi fyth mwy nag ychydig fetrau oddi wrth beiriant cymysgu sment! Mae’r metropolis yn ddi-ddiwedd. I bob cyfeiriad! Ac mae’n amlwg yn dal i dyfu.

Mi fyddai’n rhestru ychydig o’r adar aballu sydd yma yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg wsos nesa, ond digon ydi dweud nad oes fawr o fio-amrywiaeth yn y ddinas fel y gallwch ddychmygu oherwydd diffyg cynefin naturiol ymysg yr ardaloedd datblygedig. Neu’n bwysicach efallai -gan ei bod yn ddinas eithaf coediog ar y cyfan, ac ynddi lawer o barciau cyhoeddus, a phump safle treftadaeth y byd- ydi’r diffyg cysylltedd rhwng yr ardaloedd gwyrdd a'u gilydd, ac efo’r cefn gwlad tu hwnt i’r metropolis.

Ardal o diroedd Palas Gyeongbokgung, un o safleoedd treftadaeth y byd Unesco

Ambell bioden a brân; crëyr glas, a chrëyrod gwynion. Nifer fach o hwyaid hefyd, gan gynnwys efallai y chwadan fach ddelia sy’n bod, sef yr hwyaden gribog, neu’r hwyaden mandarin (Aix galericulata). Yn y dwyrain pell mae ei gynefin cynhenid, ond mae wedi sefydlu yn y gorllewin ar ôl dianc o gasgliadau adar. Fel mae’n digwydd, ym Mharc Trent Cockfosters welais i’r rhain gyntaf, dros 30 mlynedd yn ôl.

'Da ni wedi cael ymweld â sawl safle hanesyddol, gan gynnwys Palas Gyeongbokgung, a hynny mewn gwisg draddodiadol pan oedd hi’n 32 gradd C! Mi fuon ni yn yr amgueddfa genedlaethol hefyd, ac yn cerdded waliau hanesyddol y ddinas.

Un uchafbwynt oedd cael mwynhau, am y tro cyntaf erioed, noson arbennig o bêl-fas, a’r tîm cartref Eirth Doosan yn colli o 5 i 7 rhediad, mewn diweddglo cyffrous iawn yn erbyn y Changwon Dinos. Ar ôl treulio chwarter awr yn ymchwilio’r rheolau yn y pnawn, mi hedfanodd tair awr a chwarter yn gyflym iawn gyda'r nos ym mwrlwm ac angerdd y cefnogwyr cartref.

Stadiwm Jamsil

Mae’r tywydd wedi bod yn chwilboeth bob dydd hyd yma, a’r gwres trymaidd yn mygu weithiau, ond
mae’n anodd curo camu allan o fwyty neu gaffi sy’n oer braf efo ‘air-con’, i awyr mwyn y nos. Profiad unigryw ar wyliau! Ar noson fel’na gawson ni fwynhau gwylio’r machlud dros byllau a phalas hynafol Wolji, a phont wych Woljeonggyo, yn ninas Gyeongiu yn ne-ddwyrain penrhyn Corea. Gwibdaith hyfryd o ddeuddydd a hanner allan o’r brifddinas; taith tair awr a hanner gyffyrddus iawn ar fws inter-city moethus.

Pont Woljeonggyo

Un o’r llefydd gorau i weld ehangder Seoul, a’r mynyddoedd sy’n codi o’r gwastadeddau concrit, fel copaon Eryri uwchben haen o gwmwl, ydi’r tŵr cyfathrebu ar fynydd Namsan, er ei fod yn safle prysur braidd. Gallwch ddringo’r grisiau neu ddal gar cebl at droed y tŵr, ac yna dalu i deithio mewn lifft i’r ystafell banoramig ar ei ben, 700 troedfedd i fyny, a gweld golygfa gron gyfa' o’r ddinas. Hyfryd oedd gwylio’r machlud yn fanno hefyd, ar ôl pryd blasus o fwyd yng ngwaelod y tŵr (y bwyd yn boenus o ddrud yn y top, fel y gallwch feddwl!)

Y ddinas (rhan fach ohoni o leiaf) o fynydd Namsan

Rydan ni wedi bwyta fel brenhinoedd yma, yn kimchi a bibimbab a stiws a nwdls; wedi ffrio ein cigoedd ein hunain ar olosg ynghanol bwrdd ac wedi gwledda ar bingsu, sef desglad o shafins llefrith wedi rhewi, efo hufen a ffrwythau neu siocled a bisgedi!

Dwi’n gobeithio ychwanegu at y rhestr adar yn fy nyddiau olaf yma, ac ymestyn mwy ar orwelion a phrofiadau, ond ar y cyfan, er bod Seoul yn lle arbennig, a bod cyfnodau mewn dinas yn andros o hwyl -mae’n well gen i fyw mewn tref fechan yng nghefn gwlad Cymru wedi'r cwbl!

- - - - - - - - -

*Rydw i'n teipio ar chromebook, ac heb feistroli'r bali peth yn iawn, felly maddeuwch os ydi'r fformatio yn dod allan yn rhyfedd ar eich sgrîn.
Cam sam ni da.

Adar o'r unlliw..

Trysorau'r Cwm

Cyffrous iawn oedd cael ymuno efo Cymdeithas Archeolegol Bro Ffestiniog wrth i’w tymor cloddio ddechrau eto. Prin ugain munud o waith cerdded o’r tŷ acw ydi safle Llys Dorfil, yng ngwaelod Cwmbowydd, ond mae’n daith sy’n mynd a fi trwy gyfres o gynefinoedd.

Ceiliogod siff-saff (chiffchaff) sydd amlycaf yn rhan gynta’r llwybr, yn ailadrodd eu henw eu hunain efo pob cam dwi’n gymryd trwy’r goedwig dderw. Dwi’n falch o gael cipolwg o wybedog brith (pied flycatcher) hefyd, yn mynd i dwll yn uchel ar foncyff lle maen nhw’n nythu’n flynyddol.

Wrth groesi Afon Cwmbowydd ar lawr y dyffryn mae dryw bach (wren) yn fy nghyfarch efo’i dwrw brysiog sydd bob tro’n swnio fel rhywbeth ddaw o geg aderyn bedair gwaith yn fwy! Dros wal gerrig sych mae cwningen yn swatio’n llonydd rhwng dau dwmpath twrch daear (mole) cyn rhuthro i dwll dan y wal, ganllath i ffwrdd. Mae’r cae yn llawn blodau menyn (buttercup) a chnau daear (pignut) ac yn werth ei weld. Enw arall ar gnau daear ydi bywi, a dyna sy’n rhoi’r elfen bowydd yn enw’r cwm medden nhw.

Edrych yn ôl i fyny Cwmbowydd o Lys Dorfil

Mae’r afon yn rhedeg mewn caeau amaethyddol glas ar y chwith i mi ond mae’r tir dal yn eithaf gwyllt ar y dde. Rhwng llethrau creigiog Cefn Trwsgl a’r llwybr mae cyfres o gorsydd a rhosydd gwlyb a’r rhain yn frith o blu’r gweunydd (cotton-grass) ar hyn o bryd, a’r ddwy rywogaeth gyffredin yma, un efo pen unigol o gotwm ar frig ucha’r coesyn, a’r llall efo tri neu bedwar blodyn yn hongian o amgylch ei ben, a’r cwbl ohonyn nhw’n chwifio’n braf yn yr awel. Yn gyffredin iawn o danyn nhw mae dail llafn y bladur (bog asphodel) -yn hawdd eu hadnabod oherwydd eu siap, sy’n rhoi’r enw inni, a fydd hi ddim yn hir nes bydd eu blodau melyn trawiadol yn amlwg iawn ar y tiroedd gwlyb. Yma ac acw mae gwlithlys (sundew) a’i sudd gludiog yn disgleirio yn yr haul fel perlau mân, yn barod i ddal pryfed, a phlanhigyn arall sydd wedi addasu at fywyd mewn cors sur, di-faeth, trwy fod yn barasit ar wreiddiau planhigion eraill, sef melog y cŵn (common lousewort). 

gwlithlys

Bydd y tir gwlyb yma’n llawn o degeirian brych y rhos (heath spotted orchid) yn fuan iawn hefyd, ac wrth ddod i gloddio bob wythnos, caf weld lliwiau’r gors yn datblygu trwy’r haf.

Mae llawer o hwyl a thynnu coes i’w gael ar y safle archeolegol ac mae’n bleser cael ymuno efo’r criw, pob un ohonyn nhw yn bobol leol, yn ymfalchïo yn eu treftadaeth. Amhosib fyddai rhoi disgrifiad teilwng i chi o waith y Gymdeithas ar y safle hanesyddol ddifyr yma heb ddwblu hyd y golofn, ond mi soniodd Rhys Mwyn yn Yr Herald am y cloddio yno yn 2018, ac os chwiliwch chi ar y we am Llys Dorfil mi gewch gyfoeth o wybodaeth, y mwyaf diweddar ar wefan Llafar Bro, y papur bro lleol.
Mi fuon ni’n gwamalu’n hwyliog am ganfod aur a thrysor dros ginio, cyn cytuno a chwerthin efo Bill Jôs yr arweinydd mai gwybodaeth ydi’r peth pwysicaf sy’n cael ei ddatgelu yno! Cofiwch chi, mae nifer o eitemau diddorol iawn wedi dod i’r golwg yno, ond i mi y diwrnod hwnnw, y pethau mwyaf gwerthfawr oedd cael bod dan awyr las yn gwneud rhywbeth sydd o ddiddordeb i mi, a’r ehedydd (skylark) a’r gog yn gwmpeini tan gamp hefyd. 

larfa pry' teiliwr (dadi longlegs) dwi'n meddwl

Ar ben hynny a’r planhigion gwych, cael gweld ambell ‘drysor’ hardd arall fel chwilod coch-a-bonddu (garden chafer beetle) yn deor o’r glaswellt a hedfan yn ddiog o nghwmpas, yn hanner a hanner lliw efydd gloyw a gwyrdd metalig; neu’r chwilen ddaear borffor (violet ground beetle) yn drawiadol wrth ruthro ar hyd y llawr, a mursen las gyffredin (common blue damselfly), er mor fach, yn odidog o dlws ar gefndir gwyrdd dail rhedynen.

A son am fursennod... rhaid imi ymddiheuro: yn y golofn dair wythnos yn ôl mi soniais am fursen fach goch (small red damselfly). Mursen fawr goch (large red damselfly) oedd gen’ i dan sylw, ond yn fy mrys i yrru’r erthygl i mewn mi wnes i lithriad di-ofal. Petawn i wedi gweld y rhai bach -sy’n ofnadwy o brin- mi fyswn i wedi dathlu llawer iawn mwy!

- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),6ed Mehefin 2024

Sêr y Rhostir Gwlyb

Cynefin digon anodd i gerdded ynddo ydi rhostir gwlyb, neu weundir, yn enwedig ardal sydd heb ei phori ers cyfnod. Mae glaswellt y gweunydd (purple moor-grass neu Molinia) yn tyfu’n dwmpathau tal, trwchus, sy’n aml iawn yn cuddio rhwydwaith o hen ffosydd a thyllau corsiog, gan wneud cerdded yn heriol ar y gorau!

Dyma’r unig laswellt yng Nghymru sy’n gollddail, yn marw’n ôl yn y gaeaf a chrino nes ei fod bron yn wyn, ac mewn gwyntoedd gaeafol mae’r dail hirion yn hedfan a throelli yn yr awyr, ac yn addurno ffensys a choed drain fel hen rubannau gweddi. Mae ardaloedd eang iawn o laswelltir Molinia yng Nghymru, a phan mae o mewn cyflwr da mae’n werth ymweliad. 

Mi ges i gyfle i grwydro yn yr haul wythnos d’wytha, ar warchodfa lle mae gwaith cadwraeth ar y gweill ers blwyddyn i geisio adfer ardal o’r cynefin hwn i dyfiant mwy amrywiol. Ar y cyrion, rhwng dau gae, cododd corhedydd y coed (tree pipit) o frig coeden afalau surion (crab apple) a chanu wrth hedfan yn hamddenol i’r ddaear rhwng y twmpathau gwellt. 

Hyd yma dim ond un neu ddau o flodau sydd wedi ymddangos ar y goeden -un o’r rhai mwyaf y gwyddwn i amdanyn nhw, a hynny ar y canghennau sy’n wynebu’r haul. Cyn hir bydd hon yn wledd o flodau gwynion. Mae olion rhai o’r miloedd afalau bychain a dyfodd arni llynedd yn dal ar lawr, wedi eu hanwybyddu gan y merlod mynydd Cymreig sy’n pori yma, a phwy all eu beio am osgoi eu surni caled! 

Un o sêr pori cadwriaethol ar diroedd gwlyb Meirionnydd

Y merlod yma ydi’r prif arf wrth adfer y cynefin. Defaid fu’n pori yma gynt ac wrth reswm eu tuedd nhw oedd cadw at y lleiniau sych efo glaswellt mwy blasus. Ond mae’r ceffylau gwydn yma’n fodlon pori’r gweiriau bras yn yr ardaloedd gwlyb, a hynny, dros amser yn gwanhau y glaswellt a chaniatâu i flodau dyfu ymysg y twmpathau (ac yn creu llwybrau ffeindiach i mi eu dilyn!).

Roedd ceiliog gog (cuckoo) yn brysur iawn tra oeddwn yno, yn ddyfal alw am gymar efo’i ddau nodyn enwog. Gyferbyn, o’r golwg ynghanol tocyn o goed helyg a mieri, troellwr bach (grasshopper warbler) yn canu ei drydar hir rhyfedd. Tydw i ddim yn gyfarwydd efo sŵn tröell, pwy sydd erbyn hyn, felly mae’r enw Saesneg yn nes ati i ddisgrifio’r gân sy’n debyg i’r sŵn rhincian mae sioncyn y gwair (neu geiliog rhedyn) yn ei wneud.

Wrth fwrw ymlaen mi ges i fraw wrth i gïach (snipe) ffrwydro o’r tyfiant ac hedfan igam-ogam yn swnllyd ac ar frys oddi wrthyf. Braf meddwl y gallen nhw fod yn nythu yma gan eu bod nhw wedi prinhau. 

Mae nifer o hen ffosydd ar y safle, yn dyst yn yr achos hwn mai ofer oedd ceisio sychu tir corsiog lle mae dros chwe troedfedd o fawn mewn ambell le! Erbyn hyn mae’r ffosydd wedi eu cau gan adael pyllau sy’n berwi efo penabyliaid, a’r dyddiau heulog wedi denu llawer o fursennod mawr* coch (large red damselfly) i ddringo’r brwyn o’r dŵr a deor yn bryfaid hardd iawn. Gyda lwc bydd mwy o weision neidr yn dilyn yn yr wythnosau nesa.

Mursen fawr goch, a'r phlisgyn gwag y larfa ar frwynen

Er imi fwynhau gwylio glöynnod byw gwyn blaen oren (orange tip butterfly) yn dodwy ar y blodau llefrith (blodau’r gog, cuckoo flower), a rhyfeddu at deimlyddion mawr pluog a sgleiniog ar wyfyn y rhos (heath moth), y seren y tro hwn oedd y pili-pala bach ond godidog, brithribin werdd (green hairstreak). 

Mae wyneb uchaf ei adenydd yn frown, a dyna sydd amlycaf wrth iddo wibio o le i le, ond pan mae’n glanio daw’r gwyrdd bendigedig sydd o dan yr adenydd i’r golwg. Mae ‘Butterflies of Gwynedd’ (Whalley, 1998) yn dweud eu bod yn "fairly common" ac yn nodi 28 cofnod ym Meirionnydd ar ôl 1975, ond mae adroddiad ‘The State of UK Butterflies’ (Butterfly Conservation, 2022) yn son am ddirywiad yn eu niferoedd ac yn y lleoliadau y confodwyd nhw rhwng 1976 a 2019 felly maen nhwythau angen cymorth i adfer cynefinoedd hefyd.

Dwi’n edrych ymlaen yn arw i ddilyn hynt a helynt y safle yma dros y blynyddoedd i ddod, a gyda lwc gallaf adrodd ar gyfres o lwyddiannau yn Yr Herald Cymraeg.

- - - - - - - - - - - - 

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post),16eg Mai 2024 (dan bennawd Bywyd y Rhostir).

*Cywiriad: roeddwn wedi rhoi mursennod bach coch yn yr erthygl. Llithriad di-ofal wrth deipio oedd hynny; mae'r rheiny'n brinnach o lawer ac mi fyddwn wedi gwneud llawer iawn mwy o ddathlu petawn wedi eu gweld nhw!!