Dathlu'r haf a dynwared gog!

Oes yna unrhyw beth hyfrytach na chân ehedydd mewn awyr las? Go brin. Gall rhywun ymgolli’n llwyr yn y parablu byrlymus, hir. Dyma un o’r gwobrau dwi’n fwynhau ganol Mai wrth grwydro i’r mynydd. 

Ar gyrion y dre’ mi ges wylio mursennod cochion yn hedfan mewn tandem dros ffos, a’r un fanw yn rhoi ei chynffon i mewn ac allan o’r dŵr i ddodwy ŵyau ar ddail dan yr wyneb. Ymhen ychydig wythnosau bydd ambell un o’r gweision neidr mwy yn magu yma hefyd.

mursen fawr goch -large red damselfly. Llun PW

Wrth anelu am y ffridd mae ceiliog gog yn galw o ddraenen wen gyfagos, o’r golwg yn y trwch o flodau gwynion. Am fy mod yn dynwared ac ail-adrodd deunod y gog (mwy o “Ow-ŵ” na “Gw-cŵ”) mewn llais ffalseto, mae’n gadael ei gangen a hedfan tuag ataf er mwyn dod i weld pwy ydi’r ceiliog newydd digywilydd sydd wedi mentro i’w diriogaeth o! Buan mae’r cr’adur yn cael ei erlid gan ddau gorhedydd y waun er mwyn ceisio sicrhau na fydd y cogau yn dewis eu nyth nhw i ddodwy ynddo.
Rhwng adfeilion hen chwarel a’i thomen lechi mae siglen lwyd yn gwibio heibio mewn fflach o felyn a glanio ar lan nant gerllaw gan roi cyfle i mi edmygu’r lliw lemon llachar ar ei fol a’i ben ôl, a sylwi cymaint yn hirach ydi ei gynffon, na’i gefndryd du-a-gwyn ar lawr gwlad, y siglen fraith neu’r sigl-di-gwt cyffredin. Pen ac ysgwyddau’r siglen lwyd sy’n rhoi’r enw iddo a hwnnw’r un ffunud a lliw llechi enwog Stiniog.

Ymlaen, ac yn uwch a fi, wedi cyfarch pâr o gigfrain yn troelli ar yr awel uwchben gan grawcian wrth fynd, ac aros am gyfnod i wylio iar a cheiliog tinwen y garn yn dilyn a rasio’u gilydd o garreg i garreg, ac ymaflyd mewn dawns garwriaethol ar ôl eu taith ryfeddol i Gymru fach o ganol Affrica. Gwrandewais yn hir a breuddwydiol ar yr ehedydd yn fan hyn, yn diolch am y cyfle i ddathlu’r haf unwaith eto a hel atgofion am anwyliaid sydd wedi’n gadael. Yna symud ymlaen at gyrchfan y dydd, Llynnau Barlwyd.

Llyn Mawr Barlwyd yn wag. Llun PW

Bum yma yn rheolaidd efo ffrindiau ysgol, yn pysgota trwy’r dydd ac i’r nos, nes i’r gwybaid bach ein gyrru’n benwan. Dyddiau hirfelyn o nofio yn Llyn Fflags neu Llyn Foty ar ein ffordd i Barlwyd, y cyntaf yn gronfa fach ond dwfn at ddibenion y chwarel, a’r ail yn hen dwll chwarel wedi llenwi efo dŵr. “Nofio gwyllt” ydi’r eirfa ffasiynol heddiw, ond dim ond nofio oedd o i ni bryd hynny siwr iawn, er bod rhybuddion ein rhieni’n clochdar yn ein clustiau i beidio meiddio mentro i’r fath lefydd!

Does dim dŵr yn Llyn Mawr Barlwyd erbyn hyn; canlyniad efallai i’r angen cyfreithiol am gynnal a chadw costus ar bob argae sy’n dal dros 10,000 metr ciwb o ddŵr. Er bod twll yn argae’r Llyn Bach hefyd, mae yno serch hynny lyn o hyd, a hwnnw’n disgleirio dan yr awyr las a’r heulwen heddiw. Sgrechiodd Wil Dŵr arnaf yn bigog am darfu ar ei heddwch, a hedfan ar frys i’r lan bellaf. Dyma enw’r sgotwrs lleol ar bibydd y dorlan, aderyn sy’n symud o’r arfordir i nythu ar y mynydd bob gwanwyn. Mae dau wydd Canada yn nofio i’m cyfeiriad yn hamddenol a dau gyw melyn yn eu canlyn. O’u cwmpas ymhob man mae pryfaid yn deor a physgod yn codi i’w hela; y naid pnawn fel oedden ni’n ddweud tra’n pysgota llynnoedd ucheldir Stiniog ‘stalwm.

Llyn Bach Barlwyd. Llun PW

Wrth droi’n ôl tuag adra’ mae’r gwcw’n galw eto a dwi’n chwerthin yn ddistaw wrth fy hun wrth gofio fel oedd y plant wrth eu boddau efo’r gamp o ddynwared a denu gog i’r agored pan oedden nhw’n ifanc. Ond wrth dyfu’n hŷn, roedd y fath gastiau yn fwy o embaras nac o ryfeddod iddyn nhw a bu’n rhaid ymatal! Rwan fod fy nghywion i wedi gadael y nyth, a llai o awydd ganddynt i grwydro efo’u tad, mae’n braf peidio poeni am wneud ffŵl ohonof fy hun yn dynwared adar ar ochr y mynydd a chanu tiwn gron fy hun wrth fynd, ‘Daw hyfryd fis Mehefin cyn bo hir...’
- - - - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post) 25ain Mai 2023 dan y bennawd 'Yr haf ar ei ffordd'.

Yn dilyn cais, dwi'n cynnwys enwau Saesneg isod ar gyfer y creaduriaid dwi'n son amdanynt yn yr ysgrif:

ehedydd   skylark
mursen goch   large red damselfly
gog   cuckoo
corhedydd y waun   meadow pipit
siglen lwyd   grey wagtail
siglen fraith   common wagtail
cigfran   raven
tinwen y garn   wheatear
bibydd y dorlan   common sandpiper
gwydd Canada   Canada goose