Mi fues i’n hela llewod yn ddiweddar.
Na, fues i ddim ar saffari; nac ar ymweliad â sŵ ‘chwaith. Chwilio oeddwn i am gerfluniau Pont Llanfair, neu Bont Britannia, dros Afon Menai. Y llewod carreg a anfarwolwyd yng ngherdd y Bardd Cocos fel hyn:
Pedwar llew tewChwilio am lewod pen yma o'n i, ar y tir mawr. Mi gaiff llewod Môn aros am ymweliad rywbryd arall efallai (...ond wedi meddwl, un o Fôn oedd John Evans y bardd, felly ‘dau’r ochr drew’ ydi llewod ochr Bangor mae’n siwr yn’de!).
Heb ddim blew:
Dau’r ochr yma
A dau’r ochr drew!
Roedd Gerddi Botaneg Treborth yn cynnal bore agored a gwerthiant planhigion ddiwedd mis Mai, a gan fod Llwybr Arfordir Cymru o fewn tafliad carreg, mi dreuliais fore difyr iawn yn crwydro ar lan y Fenai. Mae tri neu bedwar llwybr yn ymuno efo’r llwybr arfordir swyddogol o’r gerddi, ond gan fod giât meysydd chwaraeon Prifysgol Bangor yn agored, dyma fentro trwy fanno. Gwell gen i gerdded mewn cylch os oes cyfle, yn hytrach na thaith yno-a-nôl ar hyd yr un llwybr, ond mantais arall cael crwydro caeau pêl-droed ac athlethau, ydi fod amrywiaeth ddifyr yn aml o laswelltir o wahanol hyd, ac felly’n llefydd da ar gyfer pryfetach a phlanhigion gwyllt ar hyd yr ymylon.
Yn anffodus roedd hi’n pigo bwrw a’r gloynnod byw a’r gwenyn yn brin iawn y bore hwnnw, a’r gwair hir yn rhy wlyb i grwydro i’w ganol i chwilio am flodau gwyllt. Maddeuwch i mi am fod yn naturiaethwr tywydd teg o dro i dro: roedd digon o bethau eraill i dynnu’r sylw yno heb imi wlychu!
O groesi’r cae rygbi/pêl-droed Americanaidd ar waelod pellaf tir y brifysgol, gallwch ddilyn llwybr ar eich pen i’r coed ar gyrion yr A55 swnllyd, a chanfod eich hun o dan anghenfil goncrid a dur y bont ddau lawr a godwyd yn y saithdegau ar ôl i dân ddifrodi pont wreiddiol Stephenson. Gosodwyd y llewod ar lwyfannau cerrig bob ochr i strwythur gwreiddiol y bont, ond heddiw welwch chi mohonyn nhw wrth deithio mewn car dros y Fenai, dim ond o ffenest y trên ar lawr isaf y bont.
Ar droed, y llew ar ochr y Faenol sydd hawddaf ei gyrraedd gan fod llwybr gwell ato trwy’r coed a’r eiddew a’r mieri sydd yno. Yn anffodus mae ffens ddiogelwch y rheilffordd yn rhwystr braidd wrth dynnu llun, ond mae’n werth ymweliad sydyn, er ei bod yn chwith nad oes neb yn gweld gwerth mewn annog y cyhoedd i fynd i edmygu’r llewod a rhoi panel efo ‘chydig o wybodaeth yno, o ystyried mor agos at Lwybr yr Arfordir y maen nhw.
O droi yn ôl o dan Bont Llanfair ac anelu am Bont y Borth, mi ydych yn cerdded llwybr braf, llydan a gwastad, trwy Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig Coedydd Afon Menai; coedwig sydd wedi dod yn gartref i wiwerod coch ers tua 2009 ar ôl absenoldeb hir. Braf gweld fod llawer o waith ar y gweill yma i reoli planhigion ymledol fel y Rhododendron, coed llawryf (laurel. Prunus) ac ambell goeden gonwydd.
O ddilyn un o’r llwybrau sy’n dringo allan o’r coed i’r gerddi botaneg, rydych yn dod i olau dydd ac awyr agored: dolydd blodau gwylltion lliwgar, gwelyau addurnol a chasgliadau arbennig o blanhigion.
Mae’r Ardd Tsieinïaidd wedi’i helaethu ers i mi fod ddwytha’, i fod yn Ardd y Ddwy Ddraig, lle mae Meddygon Myddfai yn cael sylw yng Ngardd Berlysiau Cymru, a’r gwaith cerrig yn ei hardal eistedd yn werth ei weld hefyd.
Gallwn dreulio oriau -ar ddiwrnod braf- yn gwylio’r gweision neidr yn y pyllau a’r pili palas ar flodau’r gwely gloynnod a’r border hir, ac yn edmygu’r planhigion alpaidd yn yr ardd greigiau, ond pan mae’n bwrw glaw, mae’r tai gwydr yn wych hefyd. Mae’r gerddi ar agor i bawb a’r mynediad am ddim, ond rhaid gwylio cyfryngau cymdeithasol Cyfeillion Gardd Fotaneg Treborth am ddyddiau pan mae’r tai gwydr yn agored.
Roedd cryn fwrlwm yn yr arwerthiant blanhigion, ond gan fy mod wedi treulio cymaint o amser yn crwydro, erbyn i mi gyrraedd yno, doedd fawr o blanhigion ar ôl. Bydd raid dychwelyd eto i’r nesa’felly!
Y newyddion o’r blwch nythu adra, ydi fod deg cyw titw tomos las wedi hedfan ar yr 20fed o Fai. Roedd deg yno am wyth y bore, ac erbyn 3 y pnawn roedd yr olaf wedi mynd, a gwaelod yr ardd yn ddistaw unwaith eto. Bu’n fraint cael gwylio’u datblygiad, cyn hedfan i ganfod eu lle yn y byd mawr.
 |
| Paratewch... Barod... Ewch! |
- - - - - - -
Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Cynefin Yr Herald Cymraeg (Daily Post), 5 Mehefin 2025 (Dan y bennawd 'Llewod ar y Fenai')
- - - - - - -
Mae Gardd Fotaneg Treborth yn cynnal ymchwil a gwaith cadwraeth hefyd.
Mi fum yn cydweithio efo nhw i dyfu coed llwyf ar gyfer achub cen prin iawn ym Meirionnydd.
Ychydig o'r hanes yn fan hyn.
.jpg)
