Melys Moes Mwy

Ychydig iawn o bethau sy’n brafiach nag eistedd allan yn yr ardd yn gwylio’r machlud efo diod oer. Gwylio’r gwenyn a’r cacwn yn hel neithdar a phaill o’r blodau cyn i’r haul suddo. 

Bach ydi’n gardd ni, felly does dim lle i gael pwll bywyd gwyllt, a chors. Dim lle i gael dôl flodeuog, a choed, a chorneli gwyllt a phob cynefin posib. Ond does dim raid cael y cwbl! Mae gerddi pawb yn wahanol: rhai yn dwt ac yn llawn rhesi syth; eraill yn llawn mieri, heb eu cyffwrdd ers talwm; a phob dim arall rhwng y ddau yna. Rhowch pob un at ei gilydd ac mae gennych chi amrywiaeth mawr o sefyllfaoedd gwahanol sy’n cynnig rhywbeth i lawer iawn o fywyd gwyllt.

Dywedir fod dros filiwn o aceri o erddi yng ngwledydd Prydain, a hynny’n ardal sy’n fwy na chyfanswm y gwarchodfeydd natur. Mae yn bosib felly i bawb gyfrannu at gynnig cynefinoedd i bryfetach ac adar a mamaliaid ac ati, ac mae hynny’n rhoi boddhad mawr i mi wrth roi fy nhraed i fyny ar ôl diwrnod o arddio.

Dim byd i gymharu efo, er enghraifft Great Dixter, gardd sydd yn y premier league o erddi yr ynysoedd yma. Gardd gafodd arian Loteri er mwyn cynnal arolygon manwl o fywyd gwyllt y safle. Cofnodwyd 130 math o wenyn gwahanol yno; ac 16 allan o’r 24 cacynen (bumblebee) sydd i’w cael ym Mhrydain; 32 rhywogaeth o löyn byw, a dros 400 gwyfyn (moth). Mae yno 220 math o bry copyn hefyd! Rhwng y rhain a blodau gwyllt, cen a mwsog, ac amffibiaid ac ati, mae dros 2300 rhywogaeth wedi eu canfod yno. Rhai ohonyn nhw’n brin iawn. Cofiwch, mae gan Dixter lawer mwy o dir na fi, yn cynnwys pwll mawr a pherllan a choedwig a dolydd a gwrychoedd..! 

Fi: cenfigennus? Ydw, siwr iawn! Ond serch hynny, dwi’n ddigon bodlon ar y cyfan yn ein gardd fach drefol ni, rhwng dwy ardd arall ac ar gyrion coedwig dderw. Yn fodlon bod gwerth i bob gardd -gardd fechan neu erddi enfawr- wrth gynnal bio-amrywiaeth.

Mae gwenyn mêl (honey bee, Apis mellifera) wedi bod yn amlwg iawn yn y blodau yma yn ddiweddar. Nid pryfaid gwyllt ydi gwenyn mêl ar y cyfan heddiw, er syndod mawr i lawer. Pan mae rhywun yn cadw cychod gwenyn mewn ardal (a dwi’n cyffredinoli a gor-symleiddio sawl peth yn y golofn y tro hwn cofiwch), gall hynny fod yn newyddion drwg i’r peillwyr gwyllt lleol. Mae degau o filoedd o wenyn mêl yn medru bwyta cryn dipyn! A hynny’n gystadleuaeth i’r gwenyn, cacwn, a glöynnod byw am y bwyd sydd ar gael. 

Wedi dweud hynny, gwn fod poblogaeth o wenyn mêl yn byw yn wyllt yn lleol, ac mae’n debyg fod y wenynen fêl dywyll, Gymreig, ar yr ynysoedd hyn ers miloedd o flynyddoedd. 

Tair blynedd yn ôl, wrth grwydro yn un o’r coedwigoedd lleol, daeth fy nhad ar draws boncyff coeden oedd wedi disgyn mewn gwynt y noson flaenorol. Roedd y goeden yn amlwg wedi marw ers cryn amser a’r rhuddin yn ei chanol hi wedi pydru’n dwll mawr. Llenwyd y twll hwnnw -pan oedd y goeden yn dal ar ei thraed- efo crwybrau (honeycomb) gwenyn mêl. 

 

Erbyn i mi fynd yno ddau ddiwrnod wedyn, roedd bron y cwbl wedi mynd. Wedi bod yn wledd felys iawn i fochyn daear (badger, Meles meles) mwy na thebyg. Os lwyddodd y frenhines i ddianc, mi fyddai hi -efo’i gweithwyr- wedi heidio i dwll mewn coedon arall i gychwyn eto!

 

Wyddwn i ddim lle yn union maen nhw’n byw bellach, ond mae croeso iddyn nhw ddod i hela neithdar acw, cyn belled a bod peillwyr eraill yn dal i ddod hefyd! Yn y cyfamser, mi fues i yn Ffair Fêl Conwy ddydd Gwener d’wytha, fel pob blwyddyn ar y 13eg o Fedi, yn blasu a phrynu potiau euraidd o’u cynnyrch melys gwych. Mi fydd y ffair ar ddydd Sadwrn y flwyddyn nesa, efallai y gwela’i chi yno!
- - - - - - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post), 19eg Medi 2024 (dan y bennawd 'Y Wenynen Fêl')