Cwt coed a draenogod

Mae o leiaf un rhan o'r ardd gefn yma mewn llanast ac anhrefn ar ryw adeg trwy'r flwyddyn.

Wrth inni ddod i ben efo creu'r ardd fesul darn, rydan ni'n arbenigwyr mewn symud pethau o un lle i'r llall; dybl-handling a hanner. Mae'n teimlo weithia fel bo' angen gwneud tri neu bedwar peth cyn allwn ni wneud y joban sydd dan sylw. Mynd rownd mewn cylchoedd...

Ta waeth, gwaelod yr ardd sydd wedi cael y sylw diweddara' (ardal 12 ar y cynllun).

Mae prinder lle i gadw coed a phren yma, felly mi godais gwt bach newydd. Roedd yn rhaid i mi dalu am goed y ffrâm, ond roedd y gweddill yn stwff oedd yma'n barod, gan gynnwys offcuts to newydd Garej Paradwys.

Ymhell cyn codi'r cwt, bu'r Fechan a finna'n gwneud 'tŷ bach clyd' ar gyfer y draenog sy'n galw yma bob haf. Blaenoriaethau!

Mae'r ardal yma ar lethr ac roedd angen ail-adeiladu'r grisiau i lawr yno efo llechi oedd o gwmpas y lle, a dwi wedi lefelu'r tir rhywfaint i gael lle i lifio a hollti coed tân ac ati. Mae casgen ddŵr yn dal y glaw oddi ar do'r cwt i ni gael manteisio rhywfaint ar dywydd Stiniog i osgoi cario dŵr 'nôl a mlaen yno.

Roedd angen clirio'r ddaear wrth fôn y goeden eirin (eirinen Ddinbych) hefyd. Tydi honno heb gynhyrchu ffrwyth ETO eleni, o bosib am fod gormod o blanhigion yn cystadlu am ddŵr a maeth o'i chwmpas hi.

Da' ni wedi gwasgu un gwely ychwanegol i mewn hefyd; gwely fydd yn y cysgod am y rhan fwya o'r diwrnod. Gwaith cynllunio at eto fydd plannu hwn.

Edrych lawr i gyfeiriad y cwt newydd, a thwmpathau o goediach yn barod i fynd i fewn iddo.

Am rwan, mae'n braf cael clirio'r coediach sydd wedi bod o gwmpas y lle 'ma, a gweld yr ardd yn altro fesul dipyn. Dim ond un lle -ochr ucha'r trampolîn- sydd angen sylw mawr rwan, a byddwn ni wedi gorffen (!).
------------------

Gair cyn cloi i ddiolch i'r Cneifiwr am ei eiriau caredig wrth iddo gau'r blog bu'n cadw ers 2011; blog difyr am wleidyddiaeth leol a chenedlaethol. Bydd biwrocratiaid Sir Gâr yn cysgu'n brafiach wrth i'r Cneifiwr dawelu, ond bydd chwith ar ei ôl o.

Creu'r ardd gefn

Edrych 'nôl dros gyfnod creu'r ardd gefn:

Ebrill 2002- y gwanwyn cyntaf ar ôl symud i mewn. Roedden ni'n dal i weithio a gwario ar y tŷ, a'r ardd dal yn le i gadw hen deils a brics a ddaeth allan o'r gegin, a phob math o bethau eraill fel bath a thanc dŵr poeth, ac ati. Y ddau wrych yn dwyn gormod o le. Roedd yr ardaloedd pridd yn wlyb iawn iawn.

Erbyn Pasg 2003 roedden ni'n barod i fuddsoddi amser a 'chydig o bres i greu gardd i'r teulu. Wedi pigo'r hen blastar oddi ar wal gefn y tŷ, mi gyfunwyd yr angen i osgoi talu cannoedd am sgips i gludo'r rwbal o'no, efo'r angen i godi lefel yr ardd uwchben y tir corsiog. Adeiladwyd wal efo'r brics a dynnwyd o barwydydd mewnol y gegin, a rhoi'r rwbal fel haen isaf y gwely newydd. Rhoddwyd haen o dywod ar ben y rwbal...

 
...wedyn pridd erbyn diwrnod cynta' Mehefin 2003, a'r wal wedi'i gorffen. Mae'r gwrych ar y chwith wedi mynd, a'r ffens ar ei hanner. Mae'r gwrych ar y dde dan reolaeth o'r diwedd hefyd!
Y lle yn dechrau tacluso o'r diwedd!

22ain Mehefin 2003: y tywyrch wedi dechrau plethu'n ei gilydd, ac ambell blanhigyn wedi'i blannu. Erbyn diwedd Gorffennaf, roedd mwy wedi'i plannu; decin a pergola wedi eu hadeiladu wrth y tŷ; llechi wedi gorchuddio'r llwybrau; a thŷ gwydr wedi'i godi efo hen ffenestri wrth dalcen y cwt. Y ni wnaeth y gwaith i gyd, ac o'r herwydd mae'r ardd yn lle mwy arbennig a phersonol.

Neidio i Awst 2011. Yr ardd wedi aeddfedu a llawer wedi newid ers 2003, ond fydd hi fyth wedi'i gorffen. Bydd rhywbeth angen ei newid hyd dragwyddoldeb!

Dewch i lawr i Garej Paradwys

Lle i luchio sbwriel fu'r cwt ers talwm.

Lle i dreulio cyn lleied o amser a phosib ynddo.



Asbestos. Hwnna ydi o.




Dwi wedi bod ofn gwneud rhyw lawer yn y cwt ers tro, a phawb arall yn y teulu wedi eu gwahardd rhag mynd i mewn o gwbl.









Roedd cyflwr yr asbestos ar y to wedi dirywio'n arw, a darnau'n plicio oddi arno, gan greu llwch 'run pryd.

Dwi wedi bod yn beirianydd atomfa yn y gorffennol. Ac yn gyw-dringwr; wedi crwydro lefelydd a thyllau hen chwareli; neidio o'r graig i Lyn Cwn; dwi wedi bwyta madarch gwyllt amrywiol; yn defnyddio llif gadwyn yn rheolaidd; ac weithiau'n aros allan ar y cwrw yn hwyrach na ddyliwn i.

Pethau peryglus pob un.
Ond dwi ddim yn wirion chwaith!

Roedd yn rhaid i'r asbestos fynd felly.

Hefyd, mae'n anodd garddio heb gwt da, ac roedd yn hen bryd i mi ddefnyddio'r ty gwydr i dyfu bwyd yn hytrach na fel storfa.





Cwmni arbenigol wnaeth y gwaith budr, a fi wnaeth yr ail-adeiladu, rhwng cawodydd, efo cymorth gwerthfawr fy nhad a nhad-yng-nghyfraith.

Crefftwyr ill dau. (Gwell rhoi canmoliaeth, yn barod at pan fydda'i eu hangen nhw eto. Maen nhw'n rhad iawn hefyd!)

Roedd yn rhaid i gynnwys y cwt: yn feics a sgwtyrs a slediau, twls a choed a dodrefn, i gyd fyw dros dro yn y ty gwydr ac ar y lawnt, a phob twll a chornel oedd ar gael.











Er ychydig o strach ac ymdrech, mae popeth yn ei le rwan, a Dafydd El yn dod i dorri rhuban acw pan mae'r Fodca Llus yn barod medda fo.

Neu ella mae dychmygu hynna wnes i.

Ar hyn o bryd mae o'n drefnus, a dwi'n gweld top y fainc waith eto o'r diwedd.

Heb drydan yno, mae ychwanegu dau stribed o blastic clir wedi gwneud byd o wahaniaeth i'r golau.

Roedd clirio'r cwt yn un o'm addunedau i ar ddechrau'r flwyddyn, a thrwy wyrth, dwi wedi llwyddo i'w gwireddu. Ond mae o wedi fy atgoffa o'r rhai dwi wedi eu hanwybyddu hefyd!


Ymysg y tunelli o stwff fues i'n gario i'r ganolfan ailgylchu o'r cwt oedd dwsinau o botiau paent hanner gwag. Bu'r Fechan a finna'n paentio ambell i gwpwrdd cyn mynd a nhw, a chael andros o hwyl ar gymryd arnom ein bod yn artistiaid mawr!

 Garej Paradwys. Ail Symudiad 1981. Parch!

Llond y ty o ffa

Dal i fyny efo hen newyddion..

Mi fues i ar y lluarth dydd Sul (bore Sul sych o'r diwedd!) yn clirio'r coed pys, oedd wedi mynd i edrych yn hyll a bler. Doedd neb ond fi ar y rhandiroedd eto...pawb arall yn capal mae'n rhaid.
Mi ges i gnwd golew o bys eto, er bod y rhan fwyaf wedi mynd yn glapia mawr, felly mi wnes i gawl efo nhw. Ddim yn anturus iawn efallai, ond diawl, mae pawb i weld yn ei fwynhau, a dyna sy'n bwysig.  Mi wnes i roi moronen a sibols o'r ardd ynddo hefyd, yn ogystal a'r pods ifanc a dail newydd olaf y planhigion cyn eu tynnu. Chwalu'r cwbl (heblaw’r foronen) wedyn yn y blendar a hidlo'r hylif yn ôl i'r grochan, gan wthio cymaint a fedrwn trwy'r gogor mân.

Roedd hi’n sych yn ddigon hir y diwrnod hwnnw i mi fedru gwneud dipyn o waith yn y rhandir, yr ardd gefn a’r tŷ. Mi fues i’n hel llwyth o ffa melyn hefyd, ac yn rhannu’r gwaith o dynnu’r ffa o’r podiau efo’r genod, tra oedd y Pobydd yn brysur yn paentio’r Lle Molchi. Ar ôl berwi’r ffa yn gyflym -850g ohonyn nhw - a’u hoeri wedyn, mi rois i nhw yn y rhewgell, i’w mwynhau am wythnosau i ddod! Mae o leiaf hynny i’w hel eto fesul dipyn a’u bwyta’n ffresh, neu eu rhewi eto.

 Mae'r ffa dringo yn dwad rwan hefyd: yr ail heuad ydi'r rhain, ar ol colli pob un o'r rhai cynta i falwod ac oerfel. Y ffa hwyr yn golygu osgoi glut o ffa melyn a ffa dringo efo'u gilydd.

Lindys yn ymuno efo'r rhestr hir o bethau sy'n trio bwyta stwff o mlaen i!

Mafon yn dal i ddod, a finna wedi disgwyl gorfod aros tan y flwyddyn nesa cyn cael cnwd. Y rhain yn fwy na'r ffrwythau gawn ni ar y llwyni yn yr ardd gefn.

Sylfaen y cwt cymunedol, wedi'i drefnu gan Y Dref Werdd. Ddim yn siwr -yn niffyg unrhyw gyfathrebu gan bwyllgor y rhandiroedd ers misoedd- ba ddefnydd gawn ni'r deiliaid wneud, o ran cadw offer aballu ynddo, ond un o'i brif fanteision fydd hel dwr ar gyfer y safle.

Ges i gyfle i chwynnu a chlirio yn yr ardd gefn hefyd. Tocio’r coed llus mawr, tocio’r budleia a’r crocosmia, tynnu blodau marw, a chodi moron i de.

Diwrnod prysur, ond diwrnod wrth fy modd.


Mi wnes i waith chydig mwy macho na gwneud cawl hefyd! Llifio a hollti mwy o goed tan, gan ein bod wedi cynnau'r tan ambell i noson bellach.
Y Moelwyn (Mawr) yn gwisgo'i gap: golygfa gyffredin iawn eleni! Copaon Moel yr Hydd (i'r dde), Craig Ysgafn, a'r Moelwyn Bach yn y golwg -o drwch blewyn.

Gwreiddyn bach gan hwn-a-hon...

Efallai ei bod yn amlwg bellach fy mod i'n gwneud fy ngorau glas i gadw gardd heb wario gormod arni! Dwi'n garddio yn ôl yr egwyddor fod y rhelyw o blanhigion yma ‘am eu lles yn fwy na’u llun’, ond yn wahanol i’r ‘Border Bach’ yng ngherdd Crwys, byswn i ddim yn galw'r ardd acw yn 'Eden fach'. Yn sicr yn wahanol i fam y bardd, mae hanner yr hyn dwi'n blannu yn methu!

Llus mawr

Mae’r llus mawr (blueberries) yn dechrau magu lliw rŵan, felly bydd angen eu gwarchod efo rhwyd eto. Doedd y llwyni yma ddim yn gwneud yn dda yng ngardd Nain a Taid, felly mi ddaethon nhw yma i fyw. A dweud y gwir, mi gymrodd ddwy/dair blynedd iddyn nhw ddechrau talu am eu lle. Dwi wedi bod yn rhoi nodwyddau coed conwydd ar wyneb eu gwely, i gynyddu asidedd y pridd, ac mae hynny’n eu plesio. Wrth gwrs, mae’n amhosib curo’r llus gwyllt sy’n tyfu ar y llethrau sy’n amgylchynu Stiniog, ond peidiwch â gofyn lle mae’r cnydau gorau i’w cael; mae hynny’n gyfrinach deuluol!

Mae’r coed mafon sydd yma wedi dod o ardd cyfaill, pan oedd hwnnw’n clirio darn ar gyfer llysiau.

 

Aeron hefinwydden -Amelanchier

Codi’r hefinwydden o goedwig (yn y gwaith), lle mae’n lledaenu o had wnes i, a’i drawsblannu yma. 

Ar ôl blodeuo’n addawol, dim ond llond dwrn o ffrwyth sydd ar hwn hefyd, fel y coed ffrwyth y soniais amdanynt ar yr 22ain. Dwi wedi son sut ddaeth y rhoswydden  yma eisoes. Ddaru ddim un o’r blodau gnapio’n ffrwyth damia nhw –dwi’n cymryd fod y tywydd wedi rhwystro’r peillio.

To'r cwt coed tân ydi hwn, a phopeth arno wedi dod un ai o doriadau gan bobl eraill a mannau eraill yn yr ardd, fel mefus Alpaidd a sedums amrywiol, neu o had blodau gwyllt. 

Mae o’n fwy o do brown yn hytrach na tho gwyrdd, ond denu pryfetach ydi’r prif bwrpas, yn hytrach nag edrych yn ddel. Graean ydi’r prif ddeunydd ar y to, mwy na phridd, ac mae ‘na lympiau mawr o bren yno hefyd i bydru a chynnig cilfachau i greaduriaid.

Mae mefus yn tyfu yn yr hen jwg dŵr yn y cefndir, a phot mesur glaw sydd wrth ei ymyl; mae hwnna wedi bod yn brysur eleni!

 

Y peth pwysica’ sydd ar gael am ddim yma ydi compost. Mae gen i ddau dwmpath- un yn doriadau o’r ardd, a’r llall ar gyfer y deiliach a rhedyn coch fyddai’n hel bob hydref. 

Ar ôl tynnu’r llun yma mi dynnais y dail oddi ar y canghennau afal oeddwn wedi’u torri ddoe. Efallai mai dim ond llond llwy bwdin o ddeilbridd a ddaw o lond bwced o ddail ymhen y flwyddyn, ond mae'n fy nghadw i oddi ar y stryd tydi.

Yn y byd garddio mae ‘nialwch un person yn werthfawr i rywun arall bob tro.