Cerdyn Post o Fan Gwyn Man Draw

Dan haul tanbaid a gwres o 40°C, mewn dolydd blodeuog lliwgar iawn a channoedd lawer o wenyn a chacwn a glöynnod byw, allwn i ddim bod mewn lle mwy gwahanol i Gymru, ond eto’i gyd mae yna debygrwydd yn ambell i beth.

Ymysg y myrdd o blanhigion diarth, mae llawer o flodau sydd ar yr un pryd yn gyfarwydd. Nid o ddolydd a gweirgloddiau Cymru; mae’r rheiny -yn amlach na pheidio- yn brin iawn eu blodau erbyn hyn adref. Nage, yr hyn sy’n tynnu’r sylw ydi fod gen’ i flodau yn yr ardd acw yr ydw i wedi talu pres da amdanyn nhw, sy’n tyfu ‘fel chwyn’ yn fan hyn!

Ar lwyfandir Vitačevo, ychydig filltiroedd i’r gogledd o’r ffin fynyddig rhwng Groeg a Macedonia, mae llyn bychan bas Done Popov a’i lannau yn berwi efo llyffaint bychain sy’n neidio llathan i’r dŵr o’n blaenau wrth i ni agosáu, a gweision neidr bach a mawr yn codi o’r brwyn a’r hesg o’n cwmpas. Er ei fod ar uchder o 920 metr uwchben lefel y môr (tebyg iawn i uchder Crib Goch yr Wyddfa), mae cyfoeth y lle yma yn drawiadol. 

Gallwn dreulio oriau yn gwylio a cheisio adnabod y blodau gwyllt a’r pryfetach, ond rhaid ystyried diddordebau’r anwyliaid sydd efo fi yn y lle arbennig yma hefyd! Prif bwrpas yr ymweliad â rhan yma’r byd ydi dod i weld ein merch hynaf, sy’n byw yn un o drefi deheuol Macedonia, ac sydd, efo’i gŵr wedi trefnu teithiau ar ein cyfer i nifer o lefydd arbennig iawn yn y wlad.

O’r llwyfandir, rydan ni’n crwydro ymhellach i’r de, i Mihajlovo, rhyw fath o Lan-llyn neu Langrannog i genedlaethau o blant Macedonia, a cherdded ymhell i mewn i’r goedwig ucheldir o ffawydd a choed conwydd ar y llethrau serth er mwyn ‘mochel o’r haul. 

Hyd yn oed ar uchder o 1460m mae’r planhigion ‘gardd’ yn dal yn amlwg. Blodau fel bysedd y cŵn melyn (llun gyferbyn), lili martagon (uchod), lluglys gwridog (isod) a milddail melyn ymysg llawer mwy, a gwenyn mawr trawiadol o liw gwyrdd metalig, a du-las rhyfeddol yn gwledda ar eu neithdar.

Yn achlysurol mae’r llwybr yn cyrraedd ymyl ceunant a’r olygfa yn agor o’n blaenau i ddangos haen ar ôl haen o fryniau a chribau a mynyddoedd, pob un yn mynd yn llai eglur efo pellter oherwydd y tes a goleuni llachar haul y pnawn. Mae’r goedwig yn teneuo efo uchder, trwy ardal o brysgwydd ac yna glaswelltir a chreigiau ar y copaon. Collwyd y ‘tree-line’ naturiol yng Nghymru ganrifoedd yn ôl dan law dyn ond mae’n amlwg yma o hyd. Mae ambell awgrym o fwg yn y pellter hefyd; mi fu tanau gwyllt mawr yng nghoedwigoedd yr ardal y llynedd, ac maen nhw’n disgwyl mwy eleni eto. Wrth fynd i’r wasg, mae newyddion dychrynllyd yn dod o ynysoedd Groeg, ac eto mae rhai yn dal i wadu newid hinsawdd yn wyneb pob tystiolaeth.

Wrth ymlwybro’n ôl i lawr at y car, mewn tocyn o goed derw a helyg, dwi’n dal fy ngwynt a chynhyrfu wrth i un o’r criw ysu ar bawb i edrych ar löyn byw mawr hardd lle oedd pelydrau’r haul wedi treiddio i’r llawr: mantell borffor! Waw: y purple emperor cyntaf erioed i mi ei weld, ac am fraint! Mae niferoedd bach yn ne Lloegr ond yn anodd iawn ei weld gan ei fod yn treulio’i amser ym mrig y coed. Darfu’r eiliad megis seren wib felly ches i ddim llun, ond mae’n werth i chi edrych amdano ar y we os nad ydych yn gyfarwydd.  

O ffin Groeg, rydym yn teithio i’r gorllewin am ychydig ddyddiau ar lan Llyn Ohrid, sydd ar y ffin efo Albania. Mae’r llyn yma’n anferth yn ôl safonau Cymru, ac yn safle Treftadaeth y Byd Unesco oherwydd ei ecoleg unigryw. Fel mae colofnwyr eraill Yr Herald Cymraeg yn dweud o dro i dro: dwi’n ysu i gael mynd yn ôl yno! Ac os caf ddychwelyd ryw dro yn y flwyddyn neu ddwy nesa, mi sgwenna’i am fanno yng ngholofn Byd Natur hefyd efallai.
- - - - - - - - - - - -

Ymddangosodd yn wreiddiol yng ngholofn Byd Natur Yr Herald Cymraeg (Daily Post) 27ain Gorffennaf 2023.  

'Man gwyn tramor' oedd y bennawd a roddwyd gan y golygydd.